Oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe, czyli zdolność mikroorganizmów do przeciwstawienia się działaniu leków przeciwdrobnoustrojowych, zwłaszcza antybiotyków, ma bezpośredni wpływ na zdrowie ludzi i zwierząt oraz wiąże się z dużym obciążeniem ekonomicznym ze względu na wyższe koszty leczenia i mniejszą produktywność spowodowaną chorobami. Oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe jest w UE przyczyną około 33 tys. zgonów rocznie. Związane z tym koszty ponoszone przez UE szacuje się na 1,5 mld euro rocznie (koszty opieki zdrowotnej i spadku produktywności).
W piśmie określającym zadania skierowanym do komisarz Stelli Kyriakides wskazana została potrzeba zajęcia się problemem wzrostu liczby przypadków i nawrotu chorób wysoce zakaźnych. Podkreślono potrzebę pełnego wdrożenia Europejskiego planu działania „Jedno zdrowie” na rzecz zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe. Chodzi o współpracę z partnerami międzynarodowymi i propagowanie ogólnoświatowego porozumienia na temat stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych i dostępu do nich.
- Film – „Europejski plan działania na rzecz zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe” (dostępny we wszystkich językach UE)
Europejski plan działania „Jedno zdrowie” na rzecz zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe
W czerwcu 2017 r. Komisja Europejska przyjęła Europejski plan działania „Jedno zdrowie” na rzecz zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe, zgodnie z postulatami państw UE zawartymi w konkluzjach Rady z 17 czerwca 2016 r. Opiera się on na planie działania z 2011 r. (zob. poniżej), jego ocenie, uwagach otrzymanych na temat planu działania Komisji Europejskiej w zakresie oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe oraz na wynikach otwartych konsultacji publicznych.
Główne cele planu opierają się na trzech filarach:
- UE obszarem najlepszych praktyk
- wsparcie badań, rozwoju i innowacji
- kształtowanie światowego programu.
Komisja przyjęła również pierwsze dokumenty wynikające z planu, na przykład wytyczne UE dotyczące rozważnego stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych u ludzi (dostępne we wszystkich językach). Celem wytycznych jest ograniczenie niewłaściwego stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych oraz promowanie rozważnego stosowania tych środków u ludzi. Są skierowane do wszystkich podmiotów odpowiedzialnych za stosowanie środków przeciwdrobnoustrojowych. Stanowią one uzupełnienie wytycznych UE dotyczących rozważnego stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych u zwierząt.
Komisja Europejska dwa razy do roku publikuje sprawozdanie z postępów w realizacji przyjętego w 2017 r. planu działania UE na rzecz oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe.
Od czasu wdrożenia planu z 2017 r. wprowadzono ważne zmiany, które mają poprawić reakcję UE w zakresie środków przeciwdrobnoustrojowych, na przykład:
25 listopada 2020 r. Komisja przyjęła strategię farmaceutyczną dla Europy, która obejmie niektóre problemy związane z opornością na środki przeciwdrobnoustrojowe, m.in. brak inwestycji w środki przeciwdrobnoustrojowe i niewłaściwe stosowanie antybiotyków. Strategia obejmie także działania informacyjne na temat oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe skierowane do pracowników służby zdrowia oraz do wszystkich Europejczyków.
W listopadzie 2020 r. opublikowano nową decyzję wykonawczą Komisji (UE) 2020/1729 w sprawie monitorowania i sprawozdawczości w zakresie oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe u bakterii zoonotycznych i komensalnych. Decyzja ta opiera się na najnowszych opiniach naukowych. Ma rozwiązać znane problemy z wdrożeniem, a równocześnie na podstawie osiągnięć naukowych zapewnia ciągłość oceny przyszłych tendencji w zakresie oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe.
Komisja Europejska ustanowiła we wrześniu 2021 r. europejski Urząd ds. Gotowości i Reagowania na Stany Zagrożenia Zdrowia (HERA), który ma zapobiegać sytuacjom zagrożenia zdrowia, wykrywać je i sprawnie na nie reagować. HERA przewiduje zagrożenia i potencjalne kryzysy zdrowotne dzięki gromadzeniu informacji i tworzeniu niezbędnych zdolności reagowania. Gdy wystąpi stan zagrożenia, HERA zapewnia opracowanie, produkcję i dystrybucję leków, szczepionek i innych medycznych środków przeciwdziałania – takich jak rękawice i maski – których często brakowało w pierwszej fazie reakcji na koronawirusa.
Przyjęto Program UE dla zdrowia (2021–2027), który jest odpowiedzią UE na pandemię COVID-19 mającą ogromny wpływ na personel medyczny, pacjentów i systemy opieki zdrowotnej w Europie. Dzięki inwestycjom na kwotę 5,1 mld euro program ten jest największym w historii pod względem budżetu programem w dziedzinie zdrowia. Program UE dla zdrowia zapewnia finansowanie krajom UE, organizacjom w dziedzinie zdrowia i organizacjom pozarządowym i obejmuje pilne priorytety zdrowia publicznego, takie jak ograniczenie liczby zakażeń lekoopornymi drobnoustrojami i podwyższenie wskaźnika szczepień.
W maju 2020 r. Komisja Europejska przyjęła strategię „od pola do stołu”, która ma być drogowskazem UE do zrównoważenia systemów żywnościowych. Celem jest ograniczenie do 2030 r. o 50 proc. całkowitej sprzedaży w UE środków przeciwdrobnoustrojowych przeznaczonych dla zwierząt gospodarskich i akwakultury. W osiągnięciu tego celu pomocne będą nowe rozporządzenie (UE) 2019/6 w sprawie weterynaryjnych produktów leczniczych oraz rozporządzenie (UE) 2019/4 w sprawie paszy leczniczej. Przewidziano w nich szerokie spektrum środków służących zwalczaniu lekooporności oraz propagowaniu ostrożnego i odpowiedzialnego stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych u zwierząt.
Poprawa dobrostanu zwierząt przyczynia się do poprawy ich zdrowia, stosowania mniejszej ilości leków i zachowania różnorodności biologicznej. Komisja zmieni przepisy dotyczące dobrostanu zwierząt, tak aby dostosować je do najnowszych dowodów naukowych, poszerzyć ich zakres oraz ułatwić ich egzekwowanie, a w ostatecznym rozrachunku zapewnić wyższy poziom dobrostanu zwierząt.
W marcu 2019 r. Komisja przyjęła strategiczne podejście do produktów farmaceutycznych w środowisku. Celem było zaproponowanie podejścia obejmującego wpływ na środowisko na wszystkich etapach cyklu życia produktów farmaceutycznych przeznaczonych dla ludzi i zwierząt – od koncepcji przez produkcję do usuwania odpadów. Niektóre z działań w ramach tego podejścia mają przyczyniać się do realizacji celów europejskiego planu działania „Jedno zdrowie” na rzecz zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe.
- Najnowsze sprawozdanie z postępów we wdrażaniu podejścia do produktów farmaceutycznych w środowisku.
Komisja współpracuje również z partnerami międzynarodowymi, takimi jak Światowa Organizacja Zdrowia, zwłaszcza jej Biuro Regionalne dla Europy, aby wspierać państwa członkowskie we wdrażaniu globalnych wytycznych dotyczących oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe w odniesieniu do zarządzania środkami przeciwdrobnoustrojowymi, zapobiegania zakażeniom i ich kontroli oraz podnoszenia świadomości.
Unijna sieć „Jedno zdrowie” na rzecz zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe
Unijna sieć „Jedno zdrowie” na rzecz zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe, której przewodniczy Komisja Europejska, zrzesza ekspertów rządowych w dziedzinie zdrowia ludzi i zwierząt oraz ochrony środowiska, agencje naukowe UE (ECDC, EMA i EFSA) oraz ekspertów Komisji. W ramach sieci dwa razy w roku organizowane są spotkania, które zapewniają jej członkom platformę do przedstawiania krajowych planów działania i strategii oraz wzajemnego informowania się o postępach, wymiany najlepszych praktyk oraz omawiania wariantów strategicznych i sposobów wzmocnienia współpracy i koordynacji.
Do spotkań sieci „Jedno zdrowie” odnosi się specjalne oświadczenie o ochronie prywatności zawierające informacje na temat przetwarzania i ochrony danych osobowych.