Στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο μας, οι νόσοι μπορούν να εξαπλωθούν πολύ γρήγορα από τη μια χώρα στην άλλη. Ο έγκαιρος εντοπισμός των απειλών κατά της υγείας απαιτεί συνεχή και σταθερή επιτήρηση και μηχανισμούς έγκαιρης προειδοποίησης και αντίδρασης.
Η ΕΕ έχει δημιουργήσει δομές που επιτρέπουν την ταχεία ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των αρμόδιων για τη δημόσια υγεία αρχών των κρατών μελών και των παγκόσμιων φορέων, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), για να εντοπίζονται οι απειλές το συντομότερο δυνατόν.
Επιτήρηση λοιμωδών νόσων και άλλων απειλών κατά της υγείας
Τα συστήματα επιτήρησης παρέχουν πληροφορίες για την παρακολούθηση των τάσεων των μεταδοτικών νόσων και συμβάλλουν στον προσδιορισμό των παραγόντων κινδύνου και των τομέων παρέμβασης. Παρέχουν επίσης πληροφορίες για τον καθορισμό προτεραιοτήτων, τον προγραμματισμό, την υλοποίηση και την κατανομή των πόρων για τα προγράμματα πρόληψης, καθώς και για την αξιολόγηση των προγραμμάτων αυτών και των μέτρων ελέγχου.
Με την απόφαση αριθ. 2119/98/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου συστάθηκε αρχικά το δίκτυο επιδημιολογικής επιτήρησης και ελέγχου των μεταδοτικών νόσων.
Η απόφαση αριθ. 2119/98/ΕΚ καταργήθηκε και αντικαταστάθηκε από την απόφαση αριθ. 1082/2013/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 22ας Οκτωβρίου 2013, σχετικά με σοβαρές διασυνοριακές απειλές κατά της υγείας. Η νέα αυτή απόφαση αναβίωσε το δίκτυο επιδημιολογικής επιτήρησης των μεταδοτικών νόσων και των συναφών ειδικών ζητημάτων υγείας.
Στο δίκτυο αυτό συμμετέχουν η Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (ECDC) και οι αρχές που είναι αρμόδιες σε εθνικό επίπεδο για την επιδημιολογική επιτήρηση. Το ECDC αναλαμβάνει τη λειτουργία και τον συντονισμό του δικτύου.
Ο νέος κανονισμός (ΕΕ) 2022/2371 σχετικά με σοβαρές διασυνοριακές απειλές κατά της υγείας με τη σειρά του κατάργησε και αντικατέστησε την απόφαση 1082/2013/ΕΕ. Ο κανονισμός διατηρεί και ενισχύει περαιτέρω το ευρωπαϊκό δίκτυο επιδημιολογικής επιτήρησης, του οποίου η διαχείριση και ο συντονισμός εξακολουθούν να αποτελούν αρμοδιότητα του ECDC [ΕΚΠΕΝ].
Αναθεωρημένος κατάλογος λοιμωδών νόσων
Περίπου 50 νόσοι και ειδικά ζητήματα υγείας, όπως η μικροβιακή αντοχή, παρακολουθούνται μέσω του δικτύου επιδημιολογικής επιτήρησης της ΕΕ: από τον άνθρακα έως τον ιό Zika. Ο κατάλογος αυτός επικαιροποιήθηκε τελευταία φορά το 2018 με την εκτελεστική απόφαση (ΕΕ) 2018/945 της Επιτροπής, όταν προστέθηκαν στον κατάλογο η νευροβορρελίωση Lyme, ο δάγγειος πυρετός, ο ιός Zika και ο ιός Chikungunya.
Η απόφαση αναθεώρησε επίσης τους ορισμούς κρουσμάτων για διάφορες άλλες μεταδοτικές νόσους και συναφή ζητήματα υγείας, όπως η μικροβιακή αντοχή και οι λοιμώξεις που συνδέονται με την υγειονομική περίθαλψη. Ο κατάλογος αντιστοιχεί στις ταξινομήσεις του ΠΟΥ.
Ο κανονισμός (ΕΕ) 2022/2371 εξουσιοδοτεί την Επιτροπή να επικαιροποιήσει ξανά τον κατάλογο λοιμωδών νόσων και συναφών ζητημάτων υγείας, όπως η μικροβιακή αντοχή, ώστε να διασφαλιστεί η κάλυψή τους από το δίκτυο επιδημιολογικής επιτήρησης.
Η Επιτροπή καθορίζει επίσης για κάθε λοιμώδη νόσο τους ορισμούς κρουσμάτων τους οποίους χρησιμοποιούν τα κράτη μέλη για την επιτήρηση και την υποβολή εκθέσεων στο ECDC, προκειμένου να διασφαλίζεται η συγκρισιμότητα και η συμβατότητα των συλλεγόμενων δεδομένων σε επίπεδο Ένωσης.
Για άλλα είδη απειλών κατά της υγείας, η επιτήρηση για τον εντοπισμό τάσεων και αλλαγών στο προφίλ κινδύνου απαιτεί διαφορετικές προσεγγίσεις. Η Επιτροπή διατηρεί επαφές με τους αρμόδιους οργανισμούς της ΕΕ και τις αρχές των χωρών της ΕΕ για να διασφαλίζει ότι τα σχέδια ετοιμότητας εξελίσσονται ώστε να προσαρμόζονται στις μεταβαλλόμενες απειλές.
Εργαστήρια αναφοράς της ΕΕ για τη δημόσια υγεία
Ορίζονται εργαστήρια αναφοράς της ΕΕ (ΕΑΕΕ) για τη δημόσια υγεία, ώστε να ενισχυθεί η άμυνα της Ένωσης σε περίπτωση σοβαρών διασυνοριακών απειλών. Τα ΕΑΕΕ θα παρέχουν υποστήριξη στα εθνικά εργαστήρια, συγκεντρώνοντας επιστημονική εμπειρογνωμοσύνη από όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση για βελτίωση της ετοιμότητας, της ταχύτητας εντοπισμού και της αντίδρασης.
Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης και Αντίδρασης (ΣΕΠΑ)
Το ΣΕΠΑ είναι ένα σύστημα γρήγορης προειδοποίησης για την κοινοποίηση συναγερμών σε επίπεδο ΕΕ σχετικά με σοβαρές διασυνοριακές απειλές κατά της υγείας. Αυτό το εμπιστευτικό διαδικτυακό σύστημα επιτρέπει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και στις εντεταλμένες αρχές που είναι αρμόδιες σε εθνικό επίπεδο (οι λεγόμενες αρμόδιες για το ΣΕΠΑ αρχές) να βρίσκονται σε διαρκή επικοινωνία.
Οι χώρες της ΕΕ μπορούν να προειδοποιούν, να ανταλλάσσουν πληροφορίες και να συντονίζουν τις εθνικές τους αντιδράσεις σε σοβαρές διασυνοριακές απειλές έγκαιρα και με ασφάλεια.
Το σύστημα ανήκει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το ECDC διαχειρίζεται την πλατφόρμα ΤΠ. Το ΣΕΠΑ έχει χρησιμοποιηθεί με επιτυχία για την προειδοποίηση, την ανταλλαγή πληροφοριών και τον συντονισμό μέτρων για την αντιμετώπιση διασυνοριακών περιστατικών μεταδοτικών νόσων, κατά τη διαχείριση τρεχουσών και προηγούμενων επιδημικών εξάρσεων, όπως η νόσος COVID-19, η ευλογιά των πιθήκων, η πανδημική γρίπη A (H1N1), ο ιός Έμπολα κ.λπ.
Το ΣΕΠΑ είναι ένα σύστημα για όλες τις απειλές, συμπεριλαμβανομένων βιολογικών, χημικών και περιβαλλοντικών απειλών, καθώς και απειλών άγνωστης προέλευσης, λόγου χάρη για ακραία καιρικά φαινόμενα, νέφη ηφαιστειακής τέφρας, χημικές διαρροές ή βιολογικούς κινδύνους, όπως βιοτοξίνες.
Το ΣΕΠΑ λειτουργεί βάσει αυστηρών κανόνων, μεταξύ άλλων όσον αφορά τη διαχείριση των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Η εκτελεστική απόφαση (ΕΕ) 2017/253 της Επιτροπής καθορίζει τις διαδικασίες για την κοινοποίηση συναγερμών στο πλαίσιο του ΣΕΠΑ και για την ανταλλαγή πληροφοριών, τη διαβούλευση και τον συντονισμό της αντίδρασης σε διασυνοριακές απειλές κατά της υγείας.
Η σύσταση (ΕΕ) 2017/1140 της Επιτροπής θέσπισε περαιτέρω κανόνες σχετικά με τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα που μπορούν να ανταλλάσσονται μέσω του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης και αντίδρασης (ΣΕΠΑ) για τον συντονισμό των μέτρων ιχνηλάτησης επαφών σε σχέση με σοβαρές διασυνοριακές απειλές κατά της υγείας. Οι προαναφερόμενες πράξεις, που καθορίζουν τις διαδικασίες του ΣΕΠΑ, θα επικαιροποιηθούν μετά την έκδοση του νέου κανονισμού (ΕΕ) 2022/2371.
Σε στάδιο προετοιμασίας βρίσκονται οι νέες εξελίξεις στο ΣΕΠΑ, για τις οποίες λαμβάνονται υπόψη τόσο τα διδάγματα που αντλήθηκαν από τη νόσο COVID-19 όσο και ο νέος κανονισμός (ΕΕ) 2022/2371, ο οποίος απαιτεί η πλατφόρμα ΣΕΠΑ να υποστηρίζει την αναφορά όλων των απειλών.
Το ΣΕΠΑ θα πρέπει επίσης να επιτρέπει την ανταλλαγή μέτρων δημόσιας υγείας, εκτιμήσεων κινδύνου και λειτουργιών διαχείρισης κρίσεων, όπως αυτές που απαιτούν την ανταλλαγή προσωπικών δεδομένων υγείας, για την αποτελεσματική ψηφιακή διασυνοριακή ιχνηλάτηση επαφών και την ιατρική διακομιδή.
Η διευρυμένη εντολή του ECDC απαιτεί επίσης τη συνεχή επικαιροποίηση του ΣΕΠΑ, με τη χρήση σύγχρονων τεχνολογιών, τεχνητής νοημοσύνης, εφαρμογών του διαστήματος, άλλων τεχνολογιών για ψηφιοποιημένη ιχνηλάτηση επαφών κ.λπ.
Χρόνος και τρόπος ενεργοποίησης του ΣΕΠΑ
Οι αρμόδιες για το ΣΕΠΑ αρχές ή η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκδίδουν προειδοποίηση σε περίπτωση σοβαρής διασυνοριακής απειλής κατά της υγείας η οποία:
- είναι ασυνήθης ή απρόσμενη για τον συγκεκριμένο τόπο και χρόνο
- προκαλεί σημαντική νοσηρότητα ή θνησιμότητα ή κλιμακώνεται ραγδαία
- υπερβαίνει την εθνική ικανότητα αντίδρασης και πλήττει περισσότερες από μία χώρες της ΕΕ
- ενδέχεται να απαιτεί συντονισμένη αντίδραση σε επίπεδο Ένωσης
Οι προειδοποιήσεις αναρτώνται το αργότερο εντός 24 ωρών από τη στιγμή που η χώρα της ΕΕ ή η Επιτροπή διαπιστώνουν για πρώτη φορά την απειλή. Για παράδειγμα, η πρώτη κοινοποίηση για τον ιό που έγινε αργότερα γνωστός ως SARS-CoV-2 (ο ιός που προκαλεί τη νόσο COVID-19) αναρτήθηκε από την Επιτροπή ήδη από τις 9 Ιανουαρίου 2020, μερικές ημέρες αφότου η Κίνα επισήμανε την ύπαρξη ενός άγνωστου ιού.
Κατά τη διάρκεια της αντιμετώπισης της νόσου COVID-19, το ΣΕΠΑ υποστήριξε επίσης την ανταλλαγή δεδομένων των εντύπων εντοπισμού επιβατών για τη διασυνοριακή ιχνηλάτηση επαφών. Η ιχνηλάτηση επαφών αποτελεί βασικό εργαλείο για μια αποτελεσματική αντίδραση που επιτρέπει την ταχεία ταυτοποίηση των πιθανώς μολυσμένων ατόμων για την απομόνωση, την εξέταση ή τη θεραπεία τους.
Αυτό με τη σειρά του συμβάλλει στην ανάσχεση ή την επιβράδυνση της εξάπλωσης της νόσου. Η ανταλλαγή των δεδομένων των επιβατών μέσω του ΣΕΠΑ κατέστη δυνατή χάρη σε δύο νομικές πράξεις:
- Εκτελεστική απόφαση (ΕΕ) 2021/858 της Επιτροπής για τους συναγερμούς που σχετίζονται με την ιχνηλάτηση επαφών επιβατών που εντοπίζονται μέσω των εντύπων εντοπισμού επιβατών
- Εκτελεστική απόφαση (ΕΕ) 2021/1212 της Επιτροπής για τους συναγερμούς που σχετίζονται με την ιχνηλάτηση επαφών εκτεθέντων ατόμων που εντοπίζονται στο πλαίσιο της συμπλήρωσης των εντύπων εντοπισμού επιβατών.
