Ο εμβολιασμός αποτελεί το κυριότερο εργαλείο για την πρωτογενή πρόληψη των ασθενειών και ένα από τα πλέον αποτελεσματικά από πλευράς κόστους μέτρα για τη δημόσια υγεία. Η ανοσοποίηση μέσω των εμβολίων είναι η καλύτερη άμυνα που έχουμε απέναντι σε σοβαρές και ενίοτε θανατηφόρες μεταδοτικές ασθένειες, οι οποίες μπορούν να προληφθούν. Χάρη σε εκτεταμένες εκστρατείες εμβολιασμού εξαλείφθηκε η ευλογιά, η Ευρώπη απαλλάχτηκε από την πολιομυελίτιδα, και έχουν σχεδόν εξαλειφθεί πολλές άλλες ασθένειες.

Στρατηγική της ΕΕ για τα εμβόλια κατά της COVID-19

Στις 17 Ιουνίου 2020 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε ευρωπαϊκή στρατηγική για τα εμβόλια κατά της COVID-19 για την επιτάχυνση της ανάπτυξης, της παρασκευής και της διάθεσης εμβολίων κατά της νόσου COVID-19. Τα ασφαλή και αποτελεσματικά εμβόλια κατά του SARS-CoV-2, του ιού που προκαλεί τη νόσο COVID-19, αποτελούν τον καλύτερο σύμμαχό μας για τη σταδιακή εξάλειψη της πανδημίας.

Στις 15 Οκτωβρίου 2020 η Επιτροπή εξέδωσε ανακοίνωση σχετικά με την ετοιμότητα για τις στρατηγικές εμβολιασμού και τη διάθεση των εμβολίων κατά της νόσου COVID-19, στην οποία παρουσιάζονται τα βασικά στοιχεία που θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τα κράτη μέλη στα εθνικά τους σχέδια εμβολιασμού κατά της νόσου COVID-19, ιδίως όσον αφορά τον ορισμό των ομάδων προτεραιότητας για τον εμβολιασμό.

Οι σημερινές προκλήσεις

Σήμερα, πάνω από 100 εκατομμύρια παιδιά στον κόσμο εμβολιάζονται κάθε χρόνο κατά ασθενειών, όπως η διφθερίτιδα, ο τέτανος, ο κοκκύτης, η φυματίωση, η πολιομυελίτιδα, η ιλαρά και η ηπατίτιδα Β. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), χάρη στον εμβολιασμό προλαμβάνονται κάθε χρόνο 2-3 εκατομμύρια θάνατοι σε όλο τον κόσμο και μειώνονται οι δαπάνες για την ειδική θεραπεία ασθενειών, π.χ. μέσω αντιμικροβιακών θεραπειών (για τις ιογενείς λοιμώξεις).

Παρά τις εξαιρετικές επιδόσεις τους, αρκετές χώρες της ΕΕ και γειτονικές χώρες βρίσκονται σήμερα αντιμέτωπες με πρωτοφανή κρούσματα ασθενειών που θα μπορούσαν να είχαν προληφθεί με εμβολιασμό, αλλά αυτό δεν συνέβη λόγω ανεπαρκών ποσοστών εμβολιαστικής κάλυψης. Η μείωση της εμπιστοσύνης του κοινού στον εμβολιασμό, οι γεωγραφικές διαφορές ως προς την πρόσβαση στα εμβόλια και η αύξηση της εσφαλμένης πληροφόρησης και της παραπληροφόρησης σχετικά με τον εμβολιασμό αποτελούν πηγή ανησυχίας και μείζονα πρόκληση για τους εμπειρογνώμονες στον τομέα της δημόσιας υγείας. Η εξασφάλιση ισότιμης πρόσβασης στα εμβόλια για όλους τους πολίτες της ΕΕ, η καταπολέμηση της εσφαλμένης πληροφόρησης και της παραπληροφόρησης και η βελτίωση της εμπιστοσύνης στα εμβόλια αποτελούν κοινούς στόχους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των κρατών μελών της ΕΕ.

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση εφαρμόζονται πολύ αυστηροί κανόνες για την έγκριση οποιουδήποτε εμβολίου διατίθεται στην αγορά. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (EMA) διενεργεί την αξιολόγηση και την εποπτεία των εμβολίων, αμέσως μετά τον σχεδιασμό τους. Μετά από ενδελεχείς δοκιμές, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να εκδώσει άδεια κυκλοφορίας στην αγορά. Ο EMA εξακολουθεί να αξιολογεί την ασφάλεια των εμβολίων μετά τη διάθεσή τους στην αγορά και να διενεργεί επιτήρηση μετά την έγκρισή τους. Όλα αυτά τα βήματα έχουν σχεδιαστεί για να εξασφαλίζουν τη μέγιστη δυνατή ασφάλεια, με τελικό μέλημα την υγεία και την ευημερία του πληθυσμού.

Τα εμβόλια περιέχουν αντιγόνα, χάρη στα οποία δημιουργείται ανοσία σε συγκεκριμένους παθογόνους οργανισμούς, όπως ο ιός της γρίπης. Ωστόσο, τα εμβόλια, για να είναι αποτελεσματικά, πρέπει επίσης να περιέχουν ορισμένες άλλες ουσίες, μεταξύ άλλων σταθεροποιητές, ανοσοενισχυτικά και συντηρητικά.

Οι σταθεροποιητές είναι αναγκαίοι για να διατηρείται η αποτελεσματικότητα των εμβολίων κατά την αποθήκευση. Τα ανοσοενισχυτικά είναι ενώσεις που προστίθενται στα εμβόλια για να βελτιώσουν την ανοσολογική αντίδραση. Ενισχύοντας την παραγωγή αντισωμάτων κατά ιών ή βακτηρίων, καθιστούν τα εμβόλια πιο αποτελεσματικά και αυξάνουν τη διάρκεια της παρεχόμενης προστασίας. Τα συντηρητικά είναι ένας τρίτος τύπος ένωσης, ο οποίος εμποδίζει την ανάπτυξη επικίνδυνων βακτηρίων ή μυκήτων και έχει καθοριστική σημασία για την ασφάλεια των εμβολίων. Όλα τα συστατικά των εμβολίων που διατίθενται στην αγορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης υποβάλλονται σε αυστηρούς ελέγχους και θεωρούνται, έπειτα από σειρά μελετών, ασφαλή στο πλαίσιο των εν λόγω εμβολίων. Για καλύτερη ενημέρωση, ο ΠΟΥ προσφέρει ένα σύντομο διαδικτυακό μάθημα για τις βασικές έννοιες της ασφάλειας των εμβολίων.

Δράση σε επίπεδο ΕΕ

Παρόλο που η πολιτική εμβολιασμού εμπίπτει στην αρμοδιότητα των εθνικών αρχών, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στηρίζει τις χώρες της ΕΕ για τον συντονισμό των πολιτικών τους και των προγραμμάτων τους.

Τον Δεκέμβριο του 2018 οι υπουργοί Υγείας της ΕΕ ενέκριναν σύσταση του Συμβουλίου σχετικά με την ενίσχυση της συνεργασίας για την καταπολέμηση των νόσων που προλαμβάνονται με εμβολιασμό. Οι δράσεις που ζητούνται με την εν λόγω πρωτοβουλία πολιτικής αποσκοπούν, για παράδειγμα, στον συντονισμό της προμήθειας εμβολίων, στη στήριξη της έρευνας και της καινοτομίας και στην αντιμετώπιση της επιφυλακτικότητας απέναντι στον εμβολιασμό, με γενικό στόχο την αύξηση του ποσοστού εμβολιαστικής κάλυψης στην ΕΕ με προοπτική για όλη τη διάρκεια του βίου.

• Χάρτης πορείας για την υλοποίηση των δράσεων
• Σύσταση του Συμβουλίου
• Ανακοίνωση της Επιτροπής
• Ερωτήσεις και απαντήσεις
• Βίντεο (υπότιτλοι στα EN, FR, DE, IT και RO)
• Ενημερωτικό δελτίο (διαθέσιμο στα FR, DE, IT, PT, RO)
• Διαδικασία διαβούλευσης

Επιπλέον, η Επιτροπή βοηθά τις χώρες της ΕΕ να διατηρούν ή να αυξάνουν τα ποσοστά εμβολιασμού:

• προωθώντας τον εμβολιασμό κατά της εποχικής γρίπης σε ομάδες υψηλού κινδύνου·
• ενθαρρύνοντας τις χώρες της ΕΕ να εξασφαλίζουν ότι όλα τα παιδιά ανοσοποιούνται·
• εγκρίνοντας τη χρήση τριών εμβολίων κατά του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας·
• βοηθώντας τις χώρες της ΕΕ να αναπτύξουν στρατηγική εμβολιασμού κατά της πανδημίας της γρίπης Η1Ν1 («γρίπη των χοίρων»).
• αυξάνοντας την ευαισθητοποίηση σχετικά με τη σημασία της ανοσοποίησης, με τη διοργάνωση δημόσιων πρωτοβουλιών και τη στήριξη των δραστηριοτήτων των κρατών μελών στο πλαίσιο της Eυρωπαϊκής Εβδομάδας Εμβολιασμού, η οποία διοργανώνεται κάθε χρόνο την τελευταία εβδομάδα του Απριλίου.

Κοινή δράση για τον εμβολιασμό

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενισχύει τη στήριξή της στις εθνικές προσπάθειες για αύξηση της εμβολιαστικής κάλυψης, μεταξύ άλλων, μέσω της Κοινής Δράσης για τον Εμβολιασμό, η οποία συγχρηματοδοτείται από το Πρόγραμμα της ΕΕ για την Υγεία (3,55 εκατ. ευρώ).

Η Κοινή Δράση για τον Εμβολιασμό, η οποία δρομολογήθηκε το 2018, στοχεύει στην καταπολέμηση της επιφυλακτικότητας απέναντι στον εμβολιασμό και στην αύξηση της εμβολιαστικής κάλυψης στην ΕΕ. Συντονίζεται από το Εθνικό Ίδρυμα Υγείας και Ιατρικής Έρευνας της Γαλλίας (INSERM), με τη συμμετοχή 20 χωρών (17 χώρες της ΕΕ και 3 χώρες εκτός ΕΕ).

Η κοινή δράση συμβάλλει επίσης στην ενίσχυση της συνεργασίας των εθνικών συμβουλευτικών ομάδων ανοσοποίησης, με στόχο την ενίσχυση της διαφάνειας και της εμπιστοσύνης στη διαδικασία λήψης αποφάσεων όσον αφορά την εισαγωγή νέων εμβολίων.

Συνασπισμός για τον εμβολιασμό

Την άνοιξη του 2019 ιδρύθηκε συνασπισμός για τον εμβολιασμό, ο οποίος φέρνει σε επαφή ευρωπαϊκές ενώσεις επαγγελματιών του τομέα της υγείας και φοιτητών ώστε να υποστηρίξουν τον εμβολιασμό στο πλαίσιο της εργασίας τους με τους πολίτες και τους ομοτίμους τους. Τα μέλη του συνασπισμού δεσμεύονται να παρέχουν ακριβείς πληροφορίες στο κοινό, να διαψεύδουν τους μύθους γύρω από τον εμβολιασμό και τα εμβόλια, και να ανταλλάσσουν βέλτιστες πρακτικές. Την προεδρία του συνασπισμού ασκούν από κοινού τρεις μεγάλες ευρωπαϊκές ενώσεις επαγγελματιών του τομέα της υγείας:

• η Μόνιμη Επιτροπή Ευρωπαίων Ιατρών (CPME)
• η Ένωση Φαρμακοποιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (PGEU)
• η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Ενώσεων Νοσηλευτικού Προσωπικού (EFN)

Στις 9 Φεβρουαρίου 2021 ο συνασπισμός δημοσίευσε μανιφέστο, αναφέροντας τρεις βασικούς λόγους για τους οποίους όλοι οι επαγγελματίες του τομέα της υγείας θα πρέπει να εμβολιαστούν κατά της COVID-19 όταν αποκτήσουν την ευκαιρία:

1. για να προστατευτούν από ασθένειες και πιθανές σοβαρές ή απειλητικές για τη ζωή τους επιπλοκές·
2. επειδή τα εμβόλια κατά της COVID-19 είναι ασφαλή και αποτελεσματικά·
3. για να συμβάλουν στη διασφάλιση της ικανότητας υγειονομικής περίθαλψης.

Το 2021 εξέδωσε επίσης δήλωση για την υποστήριξη της ετήσιας εκστρατείας ευαισθητοποίησης για τη γρίπη, συνιστώντας να εμβολιαστούν κατά της γρίπης οι επαγγελματίες του τομέα της υγείας, ενώ το 2022 εξέδωσε δήλωση στην οποία υπογραμμίζεται η σημασία του συστηματικού και του παιδικού εμβολιασμού.

Ο Συνασπισμός για τον εμβολιασμό συνέρχεται σε ετήσια βάση και συζητά σχετικά με τις δραστηριότητές του για την προώθηση του εμβολιασμού.

Σχετικές πληροφορίες

• Ευρωπαϊκή πύλη πληροφοριών για τον εμβολιασμό
• Έργο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου: Εμπιστοσύνη στον εμβολιασμό – Ενημέρωση, επικοινωνία και εμπιστοσύνη ασθενών και επαγγελματιών (VAC-PACT)
• Ευρωβαρόμετρο — Η στάση των Ευρωπαίων απέναντι στον εμβολιασμό
• Γλωσσάριο για τον εμβολιασμό
• Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων
• Κατάσταση σχετικά με την εμπιστοσύνη όσον αφορά τα εμβόλια στην ΕΕ και στο Ηνωμένο Βασίλειο: έκθεση του 2020
• Κατάσταση σχετικά με την εμπιστοσύνη όσον αφορά τα εμβόλια στην ΕΕ (επικαιροποιημένη έκθεση, με νέα στατιστικά στοιχεία για τη Σουηδία): έκθεση του 2018 — συνοπτικό ενημερωτικό δελτίο
• Η οργάνωση και η παροχή υπηρεσιών εμβολιασμού: πλήρης έκθεση — 28 δελτία ανά χώρα