Vaccinatie, inenting tegen ziektes, is het belangrijkste instrument om ziekten te voorkomen en ongetwijfeld een van de meest kosteneffectieve volksgezondheidsmaatregelen. Immunisatie door vaccinatie is de beste manier om te voorkomen dat we het slachtoffer worden van ernstige en soms zelfs dodelijke besmettelijke ziekten. Dankzij grootschalige vaccinatie zijn de pokken uitgeroeid en komen polio en andere ziekten niet meer of bijna niet meer voor.

EU-strategie voor COVID-19-vaccins

Op 17 juni 2020 heeft de Commissie een EU-strategie voor COVID-19-vaccins gepresenteerd om de ontwikkeling, productie en uitrol van een coronavaccin te versnellen. Veilige en doeltreffende vaccins tegen SARS-CoV-2, het virus dat COVID-19 veroorzaakt, vormen onze beste strategie om geleidelijk een einde te maken aan de pandemie.

Op 15 oktober 2020 heeft de Commissie een mededeling over de voorbereiding van COVID-19-vaccinatiestrategieën en inzet van COVID-19-vaccins gepubliceerd met de belangrijkste elementen – met name de definitie van groepen die prioritair voor vaccinatie in aanmerking komen – waarmee de lidstaten rekening moeten houden bij de ontwikkeling van hun nationale COVID-19-vaccinatieplannen.

Huidige uitdagingen

Tegenwoordig worden elk jaar wereldwijd meer dan 100 miljoen kinderen ingeënt tegen ziekten zoals difterie, tetanus, kinkhoest, tuberculose, polio, mazelen, en hepatitis B. Vaccinatie redt volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) naar schatting 2 tot 3 miljoen levens per jaar en maakt heel wat kostbare behandelingen overbodig, bijvoorbeeld antimicrobiële behandelingen bij virusinfecties.

Ondanks deze briljante resultaten worden sommige EU-landen en buurlanden momenteel geconfronteerd met ongekende uitbraken van ziekten die door vaccinatie te voorkomen zijn. Dit komt door een te lage vaccinatiegraad. Het afnemende vertrouwen van de bevolking in vaccinatie, de geografisch ongelijke toegankelijkheid en de verspreiding van misinformatie en desinformatie geven niet alleen reden tot zorg, maar zijn volgens deskundigen een regelrechte bedreiging voor de volksgezondheid. De Europese Commissie en de EU-lidstaten zetten zich samen in voor gelijke toegang tot vaccins voor alle EU-burgers, de strijd tegen misinformatie en desinformatie en het verbeteren van het vertrouwen in vaccins.

Er gelden zeer strikte regels voor de goedkeuring van vaccins voordat zij in de EU op de markt gebracht mogen worden. Het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) verricht de evaluatie van en het toezicht op vaccins zodra deze zijn ontwikkeld. Pas na zeer uitgebreide testen kan de Europese Commissie een vergunning afgeven om het vaccin in de handel te brengen. Wanneer een vaccin op de markt is, blijft het EMA de veiligheid ervan controleren. Al deze stappen zijn ontwikkeld om optimale veiligheid te garanderen, waarbij de gezondheid en het welzijn van de bevolking op de eerste plaats staan.

Vaccins bevatten antistoffen die de ontvanger weerstand geven tegen specifieke ziekteverwekkers, zoals het influenzavirus. Maar daarvoor zijn ook enkele andere stoffen nodig, waaronder stabilisatoren, hulpstoffen en conserveringsmiddelen.

Stabilisatoren zijn nodig om te zorgen dat opgeslagen vaccins doeltreffend blijven. Hulpstoffen zijn verbindingen die aan vaccins worden toegevoegd om de immuunrespons te verbeteren. Door de productie van antilichamen tegen een virus of bacterie te stimuleren, zorgen zij ervoor dat vaccins efficiënter en langduriger werken. Conserveringsmiddelen zijn onmisbaar om de groei van gevaarlijke bacteriën of schimmels in de vaccins te voorkomen, wat nodig is om de veiligheid van vaccins te kunnen garanderen. Al deze componenten van vaccins die in de Europese Unie op de markt zijn, zijn intensief gecontroleerd in verschillende studies, en veilig bevonden in deze vaccins. Meer informatie over de veiligheid van vaccins vindt u ik deze korte onlinecursus over vaccinveiligheid van de WHO.

Actie op EU-niveau

De EU-landen zijn zelf bevoegd voor vaccinatie, maar de Europese Commissie verleent steun om hun vaccinatiebeleid en -programma’s te coördineren.

In december 2018 hebben de ministers van Volksgezondheid van de EU een aanbeveling van de Raad over een intensievere samenwerking tegen door vaccinatie te voorkomen ziekten aangenomen. In deze aanbeveling wordt er onder meer voor gepleit de aankoop van vaccins te coördineren, onderzoek en innovatie te ondersteunen en de terughoudendheid jegens vaccins tegen te gaan. De algemene doelstelling bestaat erin de bereidheid tot vaccinatie in de EU vanuit een levensloopperspectief te verhogen.

• Planning van de uitvoering van acties
• Aanbeveling van de Raad
• Mededeling van de Commissie
• Vragen en antwoorden
• Video (EN, ondertitels beschikbaar in het EN, FR, DE, IT en RO)
• Factsheet (EN, ook beschikbaar in het FR, DE, IT, PT en RO)
• Raadpleging

De Commissie helpt de EU-landen ook om de vaccinatiegraad op peil te houden of zelfs te verhogen. Daartoe:

• stimuleert zij de inenting tegen griep bij risicogroepen
• moedigt zij de EU-landen aan alle kinderen te laten inenten
• heeft zij drie vaccins tegen baarmoederhalskanker goedgekeurd
• heeft zij de EU-landen geholpen met de ontwikkeling van een vaccinatiestrategie tegen Mexicaanse griep (H1N1-influenza)
• heeft zij de aandacht op het belang van vaccinatie gevestigd door initiatieven voor het grote publiek te organiseren en de activiteiten van EU-landen te ondersteunen in het kader van de Europese vaccinatieweek, die jaarlijks tijdens de laatste week van april wordt georganiseerd.

Gezamenlijke actie rond vaccinatie

De Europese Commissie helpt de EU-landen om zo veel mogelijk mensen in te enten. Dit gebeurt via de gezamenlijke actie rond vaccinatie, die gedeeltelijk door het EU-gezondheidsprogramma wordt gefinancierd (3,55 miljoen euro).

Deze gezamenlijke actie rond vaccinatie is in 2018 van start gegaan en heeft tot doel de weerstand tegen vaccinatie terug te dringen en de vaccinatiegraad in de EU te verhogen. Zij wordt gecoördineerd door INSERM (Frankrijk) en 20 landen (17 EU-landen en 3 niet-EU-landen) doen er aan mee.

De gezamenlijke actie is mede gericht op een betere samenwerking tussen nationale adviesgroepen (NITAG's). Die moet ervoor zorgen dat de besluitvorming over de introductie van nieuwe vaccins transparanter verloopt en meer vertrouwen wekt.

Coalitie voor vaccinatie

In het voorjaar van 2019 is een coalitie voor vaccinatie opgericht, die Europese verenigingen van gezondheidswerkers en studenten samenbrengt en stimuleert om bij burgers en collega’s voor vaccinatie te pleiten. De leden van de coalitie voor vaccinatie verbinden zich ertoe accurate informatie aan het publiek te verstrekken, mythen rond vaccins en vaccinatie te ontkrachten en goede praktijken uit te wisselen. De coalitie wordt momenteel gezamenlijk voorgezeten door drie grote Europese verenigingen van gezondheidswerkers:

• Het Permanent Comité van Europese artsen (CPME)
• De Farmaceutische groep van de Europese Unie (PGEU)
• De Europese koepelorganisatie van verpleegkundigen (EFN)

De coalitie publiceerde op 9 februari 2021 een manifest met drie belangrijke redenen waarom alle gezondheidswerkers moeten worden gevaccineerd tegen COVID-19 wanneer zij de kans krijgen:

1. om zichzelf te beschermen tegen ziekte en mogelijke ernstige of levensbedreigende complicaties
2. vaccins tegen COVID-19 zijn veilig en doeltreffend
3. om de capaciteit van de gezondheidszorg te helpen waarborgen

De coalitie heeft in 2021 ook een verklaring ter ondersteuning van de jaarlijkse Flu Awareness-campagne afgelegd, waarin ze gezondheidswerkers aanraadt zich tegen griep te laten vaccineren. In 2022 benadrukte ze in een verklaring het belang van routinematige vaccinatie en vaccinatie bij kinderen.

De coalitie voor vaccinatie komt jaarlijks bijeen om de activiteiten ter bevordering van vaccinatie te bespreken.

Zie ook:

• Europees vaccinatie-informatieportaal
• Project van het Europees Parlement: Vertrouwen in vaccinatie – Bewustzijn, communicatie en vertrouwen van patiënten en professionals (VAC-PACT)
• Eurobarometer – De houding van Europeanen tegenover vaccinatie
• Woordenlijst vaccinatie
• Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding
• Vertrouwen in vaccinatie in de EU en het VK: verslag 2020
• Vertrouwen in vaccinatie in de EU (bijgewerkt verslag, met nieuwe statistieken voor Zweden): verslag 2018 – factsheet
• Vaccinatie: organisatie en uitvoering: volledig verslag – 28 landenfiches