Η μικροβιακή αντοχή (ΜΑ) —η ανθεκτικότητα μικροοργανισμών σε αντιμικροβιακές θεραπείες, ιδίως αντιβιοτικά— έχει άμεσο αντίκτυπο στην υγεία των ανθρώπων και των ζώων και συνεπάγεται μεγάλη οικονομική επιβάρυνση λόγω του υψηλότερου κόστους των θεραπειών και της μειωμένης παραγωγικότητας που προκαλείται από την ασθένεια. Η ΜΑ ευθύνεται για περίπου 33 000 θανάτους ετησίως στην ΕΕ. Υπολογίζεται επίσης ότι η ΜΑ κοστίζει στην ΕΕ 1,5 δισ. ευρώ ετησίως σε δαπάνες υγειονομικής περίθαλψης και απώλειες παραγωγικότητας.
Στην επιστολή ανάθεσης καθηκόντων προς την επίτροπο κ. Στέλλα Κυριακίδου προσδιορίζεται η ανάγκη αντιμετώπισης της αύξησης ή της επανεμφάνισης άκρως λοιμωδών νοσημάτων, ενώ τονίζεται η ανάγκη να δοθεί έμφαση στην πλήρη εφαρμογή του ευρωπαϊκού σχεδίου δράσης κατά της μικροβιακής αντοχής στο πλαίσιο της προσέγγισης «Μία υγεία» και στη συνεργασία με διεθνείς εταίρους για την προώθηση μιας παγκόσμιας συμφωνίας σχετικά με τη χρήση αντιμικροβιακών ουσιών και την πρόσβαση σε αυτές.
- Βίντεο – «Το σχέδιο δράσης της ΕΕ κατά της μικροβιακής αντοχής» (Διαθέσιμο σε όλες τις γλώσσες της ΕΕ)
Σχέδιο δράσης της ΕΕ κατά της μικροβιακής αντοχής (ΜΑ) στο πλαίσιο της προσέγγισης «Μία υγεία»
Τον Ιούνιο του 2017 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε το σχέδιο δράσης της ΕΕ κατά της ΜΑ στο πλαίσιο της προσέγγισης «Μία υγεία», όπως ζητήθηκε από τις χώρες της ΕΕ στα συμπεράσματα του Συμβουλίου της 17ης Ιουνίου 2016. Βασίζεται στο σχέδιο δράσης του 2011 (βλ. κατωτέρω), στην αξιολόγησή του, στις παρατηρήσεις που ελήφθησαν σχετικά με τον χάρτη πορείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη μικροβιακή αντοχή και σε ανοικτή δημόσια διαβούλευση.
Οι βασικοί στόχοι του σχεδίου αυτού βασίζονται σε τρεις κύριους πυλώνες:
- Ανάδειξη της ΕΕ σε χώρο εφαρμογής βέλτιστων πρακτικών
- Προώθηση της έρευνας, της ανάπτυξης και της καινοτομίας
- Διαμόρφωση του θεματολογίου σε παγκόσμιο επίπεδο
Η Επιτροπή ενέκρινε επίσης τα πρώτα αποτελέσματα του σχεδίου, όπως για παράδειγμα τις κατευθυντήριες γραμμές της ΕΕ σχετικά με τη συνετή χρήση των αντιμικροβιακών στην ανθρώπινη υγεία (διατίθεται σε όλες τις γλώσσες). Οι κατευθυντήριες γραμμές αποσκοπούν στη μείωση της ακατάλληλης χρήσης και την προώθηση της συνετής χρήσης των αντιμικροβιακών στους ανθρώπους. Απευθύνονται σε όλους τους παράγοντες που είναι υπεύθυνοι για τη χρήση αντιμικροβιακών ουσιών ή διαδραματίζουν κάποιον ρόλο σε αυτήν. Αυτό συμπληρώνει τις κατευθυντήριες γραμμές της ΕΕ σχετικά με τη συνετή χρήση των αντιμικροβιακών στην υγεία των ζώων.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκδίδει δύο φορές τον χρόνο έκθεση προόδου όσον αφορά το «Σχέδιο δράσης της ΕΕ κατά της μικροβιακής αντοχής» του 2017.
Από την εφαρμογή του σχεδίου δράσης της ΕΕ κατά της μικροβιακής αντοχής του 2017, έχουν πραγματοποιηθεί σημαντικές επικαιροποιήσεις προκειμένου να ενισχυθεί περαιτέρω η αντίδραση της ΕΕ στη ΜΑ, για παράδειγμα:
Στις 25 Νοεμβρίου 2020 η Επιτροπή ενέκρινε τη φαρμακευτική στρατηγική για την Ευρώπη, η οποία θα αντιμετωπίζει διάφορες προκλήσεις που σχετίζονται με τη μικροβιακή αντοχή, συμπεριλαμβανομένης της έλλειψης επενδύσεων σε αντιμικροβιακά και της ακατάλληλης χρήσης των αντιβιοτικών. Επιπλέον, η στρατηγική θα καλύπτει δράσεις για την αύξηση της ευαισθητοποίησης των επαγγελματιών του τομέα της υγείας και των Ευρωπαίων πολιτών σχετικά με τη μικροβιακή αντοχή.
Τον Νοέμβριο του 2020 δημοσιεύθηκε η νέα εκτελεστική απόφαση (ΕΕ) 2020/1729 της Επιτροπής για την παρακολούθηση και την υποβολή εκθέσεων σχετικά με τη μικροβιακή αντοχή ζωονοσογόνων και συμβιωτικών βακτηρίων. Η εν λόγω απόφαση βασίζεται στις πλέον πρόσφατες επιστημονικές γνωμοδοτήσεις και εξετάζει γνωστά ζητήματα εφαρμογής, διασφαλίζοντας παράλληλα την επιστημονική αντιμετώπιση καθώς και τη συνέχεια στην αξιολόγηση των μελλοντικών τάσεων της μικροβιακής αντοχής.
Τον Σεπτέμβριο του 2021 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σύστησε την Ευρωπαϊκή Αρχή Ετοιμότητας και Αντιμετώπισης Καταστάσεων Έκτακτης Υγειονομικής Ανάγκης (Health Emergency Preparedness and Response Authority, HERA) για την πρόληψη, τον εντοπισμό και την ταχεία αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης στον τομέα της υγείας. Η HERA, μέσω της συλλογής πληροφοριών και της ανάπτυξης των αναγκαίων ικανοτήτων αντιμετώπισης, προβλέπει απειλές και δυνητικές υγειονομικές κρίσεις. Σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, η HERA εξασφαλίζει την ανάπτυξη, την παραγωγή και την κατανομή φαρμάκων, εμβολίων και άλλων ιατρικών αντιμέτρων —όπως γάντια και μάσκες— που συχνά έλειπαν κατά την πρώτη φάση της αντιμετώπισης του κορονοϊού.
Εγκρίθηκε το πρόγραμμα EU4Health (2021-2027) που αντιπροσωπεύει την αντίδραση της ΕΕ στη νόσο COVID-19, η οποία είχε σημαντικό αντίκτυπο στο ιατρικό και λοιπό προσωπικό στον τομέα της υγείας, στους ασθενείς και στα συστήματα υγείας στην Ευρώπη. Μέσω επένδυσης 5,1 δισ. ευρώ, το πρόγραμμα αυτό καθίσταται το μεγαλύτερο πρόγραμμα που υπήρξε ποτέ για την υγεία σε χρηματικούς όρους· το πρόγραμμα EU4Health παρέχει χρηματοδότηση σε χώρες της ΕΕ, σε οργανισμούς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της υγείας και σε ΜΚΟ, ενώ καλύπτει περιπτώσεις επειγουσών προτεραιοτήτων στον τομέα της υγείας, όπως η μείωση του αριθμού των λοιμώξεων που είναι ανθεκτικές στα αντιμικροβιακά και η βελτίωση των ποσοστών εμβολιασμού.
Τον Μάιο του 2020 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε τη στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο», που αποτελεί μέσο για τη διαμόρφωση της πορείας της ΕΕ προς βιώσιμα συστήματα τροφίμων. Στόχος της είναι η μείωση κατά 50 % των συνολικών πωλήσεων αντιμικροβιακών για τα εκτρεφόμενα ζώα και την υδατοκαλλιέργεια έως το 2030. Στην επίτευξη αυτού του στόχου θα συμβάλει η εφαρμογή του νέου κανονισμού (ΕΕ) 2019/6 για τα κτηνιατρικά φάρμακα και του κανονισμού (ΕΕ) 2019/4 για τις φαρμακούχες ζωοτροφές. Οι εν λόγω κανονισμοί προβλέπουν ευρύ φάσμα μέτρων για την καταπολέμηση της μικροβιακής αντοχής καθώς και την προώθηση πιο συνετής και υπεύθυνης χρήσης αντιμικροβιακών στα ζώα.
Η καλύτερη μεταχείριση των ζώων βελτιώνει την υγεία τους, μειώνει την ανάγκη για φάρμακα και συμβάλλει στη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Η Επιτροπή θα αναθεωρήσει τη νομοθεσία για την καλή μεταχείριση των ζώων ώστε να ευθυγραμμιστεί με τα πλέον πρόσφατα επιστημονικά στοιχεία, να διευρυνθεί το πεδίο εφαρμογής της, να διευκολυνθεί η επιβολή και, εν τέλει, να εξασφαλιστεί υψηλότερο επίπεδο καλής μεταχείρισης των ζώων.
Τον Μάρτιο του 2019 η Επιτροπή ενέκρινε στρατηγική προσέγγιση σχετικά με τα φάρμακα στο περιβάλλον. Στόχος ήταν η εξέταση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όλων των σταδίων του κύκλου ζωής των φαρμάκων (τόσο για ανθρώπινη όσο και για κτηνιατρική χρήση), από τον σχεδιασμό και την παραγωγή έως τη χρήση και την απόρριψη. Σειρά δράσεων της στρατηγικής προσέγγισης έχουν ως στόχο να συμβάλουν στην επίτευξη των στόχων του σχεδίου δράσης της ΕΕ κατά της μικροβιακής αντοχής στο πλαίσιο της προσέγγισης «Μία υγεία».
- Η τελευταία έκθεση προόδου για την υλοποίηση της στρατηγικής προσέγγισης σχετικά με τα φάρμακα στο περιβάλλον.
Η Επιτροπή συνεργάζεται επίσης με διεθνείς εταίρους, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, ιδίως το περιφερειακό γραφείο του για την Ευρώπη, για να στηρίξει τα κράτη μέλη στην εφαρμογή των παγκόσμιων κατευθυντήριων γραμμών για τη μικροβιακή αντοχή όσον αφορά την αντιμικροβιακή επιστασία, την πρόληψη και τον έλεγχο των λοιμώξεων και την ευαισθητοποίηση.
Το δίκτυο της ΕΕ κατά της μικροβιακής αντοχής «Μία υγεία»
Το δίκτυο της ΕΕ κατά της μικροβιακής αντοχής «Μία υγεία», υπό την προεδρία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, περιλαμβάνει κυβερνητικούς εμπειρογνώμονες από τους τομείς της ανθρώπινης υγείας, της υγείας των ζώων και του περιβάλλοντος, από τους επιστημονικούς οργανισμούς της ΕΕ (ECDC, EMA και EFSA) καθώς και εμπειρογνώμονες της Επιτροπής. Οι εξαμηνιαίες συνεδριάσεις του δικτύου της ΕΕ κατά της μικροβιακής αντοχής «Μία υγεία» παρέχουν στα μέλη πλατφόρμα για την παρουσίαση των εθνικών σχεδίων δράσης και στρατηγικών, και για την αμοιβαία ενημέρωση σχετικά με την οικεία πρόοδο, για την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών και τη συζήτηση επιλογών πολιτικής, καθώς και τρόπων ενίσχυσης της συνεργασίας και του συντονισμού.
Για τις συνεδριάσεις του δικτύου κατά της μικροβιακής αντοχής «Μία υγεία» ισχύει ειδική δήλωση περί ιδιωτικότητας, η οποία παρέχει πληροφορίες σχετικά με την επεξεργασία και την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα.