Oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe
Oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe oznacza zdolność mikroorganizmu do przetrwania lub wzrostu pomimo środka przeciwdrobnoustrojowego, który normalnie hamuje działanie takiego mikroorganizmu lub go zabija. Oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe jest przyczyną ponad 35 tys. zgonów rocznie w UE/EOG. Wiąże się to ze znacznymi kosztami, ponoszonymi między innymi przez systemy opieki zdrowotnej.
W 2019 r. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznała oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe za jedno z 10 najpoważniejszych globalnych zagrożeń zdrowia publicznego, którym musi stawić czoła ludzkość. W lipcu 2022 r. Komisja i kraje UE uznały oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe za jedno z trzech najpoważniejszych zagrożeń dla zdrowia w UE.
Ogółem, najnowsze dane pokazują znaczące tendencje wzrostowe w liczbie zakażeń i zgonów przypisywanych niemal wszystkim kombinacjom oporności poszczególnych bakterii na antybiotyki, zwłaszcza w placówkach opieki zdrowotnej.
- Około 70 proc. przypadków zakażeń bakteriami opornymi na antybiotyki to zakażenia szpitalne.
- Stały wzrost oporności mógłby spowodować szacunkowo 10 milionów zgonów rocznie na całym świecie, co skutkowałoby zmniejszeniem globalnego produktu krajowego brutto o 2–3,5 proc.
- Do 2050 r. mogłoby to kosztować światową gospodarkę do 100 bilionów dolarów.
Więcej informacji:
Intensyfikacja działań UE
• 13 czerwca 2023 r. Rada przyjęła zalecenie w sprawie intensyfikacji działań UE w zakresie zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe w ramach podejścia „Jedno zdrowie”
1 czerwca 2023 r. Parlament Europejski przyjął rezolucję w sprawie działań UE na rzecz zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe.
26 kwietnia 2023 r. Komisja Europejska przyjęła, w ramach pakietu farmaceutycznego, wniosek dotyczący zalecenia Rady w sprawie intensyfikacji działań UE w zakresie zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe w ramach podejścia „Jedno zdrowie”, któremu towarzyszył dokument roboczy służb Komisji.
Wniosek dotyczący zalecenia Rady zakłada uzupełnienie i rozszerzenie – we wszystkich trzech wymiarach podejścia „Jedno zdrowie” – przyjętego w 2017 r. planu działania UE na rzecz zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe. Ma to zapewnić optymalne współdziałanie oraz zdecydowaną i skuteczną reakcję na oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe w całej Unii.
Cele tego wniosku dotyczącego zalecenia Rady to:
- wzmocnienie krajowych planów działania „Jedno zdrowie” na rzecz zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe
- ściślejsze monitorowanie oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe i konsumpcji środków przeciwdrobnoustrojowych
- ulepszenie profilaktyki i kontroli zakażeń
- ulepszenie zarządzania środkami przeciwdrobnoustrojowymi i rozważnego stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych
- wyznaczenie zalecanych celów dotyczących oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe oraz konsumpcji środków przeciwdrobnoustrojowych w odniesieniu do zdrowia ludzkiego
- podnoszenie świadomości, poprawa kształcenia i szkolenia
- wspieranie badań i rozwoju oraz zachęty do innowacji i dostępu do środków przeciwdrobnoustrojowych i innych medycznych środków przeciwdziałania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe
- zacieśnienie współpracy
- intensyfikacja działań w skali świata.
Dane, na których oparto wniosek, zgromadzono w ramach następujących konsultacji, badań i sprawozdań:
- zaproszenie do zgłaszania uwag dotyczących zalecenia w sprawie intensyfikacji działań w zakresie oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe – od 24 lutego 2022 r. do 24 marca 2022 r. zgromadzono 161 informacji zwrotnych o charakterze jakościowym oraz 28 istotnych dokumentów
- analiza planu działania UE na rzecz zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe pod kątem jego adekwatności w przyszłości – w celu określenia obecnych i przyszłych wyzwań i możliwości w zakresie zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe oraz wskazania obszarów działania UE, a także w celu przeprowadzenia wstępnej oceny wyników niektórych działań podjętych w ramach planu działania UE na rzecz zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe z 2017 r.
- dwa badania, które mają pomóc Komisji w ocenie wykonalności gromadzenia zapasów medycznych środków przeciwdziałania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe oraz wesprzeć wprowadzanie na rynek medycznych środków przeciwdziałania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe
- opinia niezależnej grupy ekspertów w dziedzinie efektywnych sposobów inwestowania w zdrowie na temat zarządzania opornością na środki przeciwdrobnoustrojowe w ramach systemu opieki zdrowotnej
- sprawozdanie przeglądowe dotyczące krajowych planów działania państw członkowskich na rzecz zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe w ramach podejścia „Jedno zdrowie”
- wyniki badania Eurobarometr 2022 dotyczącego oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe
- sprawozdanie podgrupy w ramach unijnej sieci „Jedno zdrowie” na rzecz zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe.
Europejski plan działania „Jedno zdrowie” na rzecz zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe z 2017 r.
W czerwcu 2017 r. Komisja Europejska przyjęła Europejski plan działania „Jedno zdrowie” na rzecz zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe, zgodnie z postulatami państw UE zawartymi w konkluzjach Rady z 17 czerwca 2016 r.
Główne cele planu opierają się na trzech filarach:
- UE obszarem najlepszych praktyk
- wsparcie badań, rozwoju i innowacji
- kształtowanie światowego programu.
W planie przedstawiono ponad 70 działań obejmujących zdrowie ludzi, zdrowie zwierząt i środowisko. Postępy regularnie monitorowano.
W ramach wdrażania tego planu działania Komisja przyjęła wytyczne UE dotyczące rozważnego stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych u ludzi. Celem tych wytycznych jest ograniczenie niewłaściwego stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych oraz promowanie rozważnego stosowania tych środków u ludzi. Wytyczne są skierowane do wszystkich podmiotów odpowiedzialnych za stosowanie środków przeciwdrobnoustrojowych. Stanowią one uzupełnienie wytycznych UE dotyczących rozważnego stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych u zwierząt.
W okresie między przyjęciem planu działania w 2017 r. a przyjęciem wniosku Komisji dotyczącego zalecenia Rady w sprawie intensyfikacji działań UE w zakresie zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe w ramach podejścia „Jedno zdrowie” ważną rolę odegrało kilka inicjatyw, które przyczyniły się do wzmocnienia reakcji UE na oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe.
Obejmują one:
- strategiczne podejście UE do substancji farmaceutycznych w środowisku
- strategię „Od pola do stołu”
- plan działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń
- rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/6 w sprawie weterynaryjnych produktów leczniczych
- rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/4 w sprawie paszy leczniczej
- decyzję wykonawczą Komisji (UE) 2020/1729
- strategię farmaceutyczną dla Europy.
Środki finansowe na działania w dziedzinie oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe są udostępniane w ramach Programu UE dla zdrowia i programu „Horyzont Europa” .
Poprzedni plan działania Komisji (2011–2016)
Plan działania Komisji z 2011 r. na rzecz zwalczania rosnącego zagrożenia związanego z opornością na środki przeciwdrobnoustrojowe zawierał 12 działań do wdrożenia we współpracy z państwami członkowskimi UE i określono w nim siedem obszarów, w których środki są najbardziej potrzebne:
- dopilnowanie, by środki przeciwdrobnoustrojowe były właściwie stosowane tak u ludzi, jak i u zwierząt
- zapobieganie zakażeniom drobnoustrojami i ich rozprzestrzenianiu
- opracowanie nowych, skutecznych środków przeciwdrobnoustrojowych lub alternatywnych metod leczenia
- współpraca z międzynarodowymi partnerami w celu ograniczenia zagrożeń wynikających z oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe
- skuteczniejsze monitorowanie i nadzór w zakresie leczenia ludzi i zwierząt
- wspieranie badań naukowych i innowacji
- lepsza komunikacja, poprawa kształcenia i szkolenia.
Ocena planu działania opublikowana przez Komisję w październiku 2016 r. oraz odpowiedzi otrzymane w trakcie konsultacji publicznych pokazały, że plan wnosił wyraźną wartość dodaną, gdyż stanowił symbol zaangażowania politycznego i był impulsem do podjęcia szeregu działań w państwach członkowskich, a także przyczynił się do zacieśnienia współpracy międzynarodowej. Plan działania zapewnił również ramy dla prowadzenia i koordynowania działań na rzecz zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe na arenie międzynarodowej, prowadzonych w obszarze monitorowania i nadzoru oraz badań naukowych i innowacji. Główne elementy oceny podsumowano w tej broszurze.
Dostępne jest także sprawozdanie zewnętrzne dotyczące oceny planu działania KE na rzecz zwalczania rosnącego zagrożenia związanego z opornością na środki przeciwdrobnoustrojowe (wraz z załącznikami).
Przed tą oceną w lutym 2015 r. opublikowano sprawozdanie z postępów we wdrażaniu planu działania UE na rzecz zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe (na lata 2011–2016), w którym przedstawiono stan prac podjętych w celu rozwiązania tego problemu.
Komisja opracowała również szczegółowe zestawienie 12 działań przedstawionych w planie działania (zaktualizowane w listopadzie 2016 r.) zawierające cele operacyjne, opisy konkretnych działań oraz ustalone terminy.
Unijna sieć „Jedno zdrowie” na rzecz zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe
Unijna sieć „Jedno zdrowie” na rzecz zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe, działająca pod egidą Komisji Europejskiej, zrzesza ekspertów rządowych w dziedzinie zdrowia ludzi i zwierząt oraz ochrony środowiska, agencje naukowe UE oraz ekspertów Komisji. Jej misją jest poprawa koordynacji działań oraz komunikacji między specjalistami ds. zdrowia ludzi, weterynarii i ochrony środowiska w instytucjach UE, państwach członkowskich i zainteresowanych organizacjach w ramach polityki zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe. Sieć organizuje spotkania dwa razy do roku.
Działania informacyjne
Aby rozpowszechniać wiedzę na temat oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe, Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) ustanowiło Europejski Dzień Wiedzy o Antybiotykach, którego celem jest zapewnienie platformy i wsparcia dla krajowych kampanii na rzecz rozważnego stosowania antybiotyków. Z biegiem lat Europejski Dzień Wiedzy o Antybiotykach – obchodzony co roku w listopadzie wraz ze Światowym Tygodniem Wiedzy o Antybiotykach organizowanym przez WHO – przekształcił się w platformę o zasięgu globalnym, opartą na partnerstwach z wieloma krajami spoza UE, a także z zainteresowanymi stronami w tym obszarze, zgodnie z podejściem Komisji „Jedno zdrowie” do oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe.
