Παρόλο που τα ποσοστά λοιμωδών νοσημάτων στην ΕΕ είτε μειώθηκαν είτε παρέμειναν σταθερά τα τελευταία χρόνια, οι απειλές συνεχίζουν να επανεμφανίζονται. Η πανδημία γρίπης (H1N1) το 2009, οι λοιμώξεις που οφείλονταν στο βακτήριο E. Coli στη Γερμανία το 2011, η απειλή του ιού Έμπολα στη Δυτική Αφρική το 2014, ο ιός Ζίκα το 2016 και η νόσος COVID-19 το 2020 δείχνουν ότι ανά πάσα στιγμή μπορούν να ανακύψουν διεθνείς απειλές μέσω νέων λοιμώξεων.

Η πανδημία COVID-19 αποτελεί μια άνευ προηγουμένου πρόκληση για τη δημόσια υγεία και τη ζωή, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Η καταπολέμηση των διασυνοριακών απειλών κατά της υγείας απαιτεί καλή προετοιμασία και συντονισμένη δράση πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από μια κρίση.

Στο πλαίσιο της οικοδόμησης μιας Ευρωπαϊκής Ένωσης Υγείας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε στις 11 Νοεμβρίου ένα νέο πλαίσιο υγειονομικής ασφάλειας κατάλληλο για τις μελλοντικές προκλήσεις στον τομέα της υγείας. Με βάση τα διδάγματα που αντλήθηκαν από τον αγώνα κατά του κορονοϊού, το νέο πλαίσιο θα επεκτείνει τον ρόλο των οργανισμών της ΕΕ όσον αφορά τον συντονισμό των μέτρων ετοιμότητας και αντίδρασης. Η Ευρωπαϊκή Αρχή Ετοιμότητας και Αντιμετώπισης Καταστάσεων Έκτακτης Υγειονομικής Ανάγκης (HERA) δημιουργήθηκε με σκοπό την προετοιμασία και την αντίδραση σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης στον τομέα της δημόσιας υγείας.

Αντιμετώπιση απειλών κατά της υγείας

Η αντιμετώπιση μιας απειλής κατά της υγείας περιλαμβάνει διάφορα στοιχεία, όπως:

• ανίχνευση και ταυτοποίηση μιας απειλής, επιδημίας ή κρίσης μέσω επιτήρησης και παρακολούθησης
• ύπαρξη διαύλων έγκαιρης προειδοποίησης και κοινοποίησης μέσω αξιόπιστων διαδικασιών και άλλων εργαλείων που οι υγειονομικές αρχές μπορούν να χρησιμοποιούν για την ταχεία και στοχευμένη ανταλλαγή πληροφοριών

Η αποτελεσματική εκτίμηση των κινδύνων αποτελεί βασικό στοιχείο για τη λήψη αποφάσεων όσον αφορά τη δυνατότητα και τον τρόπο αντιμετώπισης μιας απειλής. Το στοιχείο αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε διεθνές πλαίσιο.

Η καλύτερη προετοιμασία έχει ζωτική σημασία για την εφαρμογή των κατάλληλων ικανοτήτων, διαδικασιών και μέτρων, όταν χρειαστεί. Η προετοιμασία είναι καθοριστική για τη διασφάλιση της εκ των προτέρων θέσπισης διαδικασιών και μηχανισμών, που μπορούν να κινητοποιηθούν γρήγορα σε περιπτώσεις υγειονομικών απειλών με σκοπό την προστασία των πολιτών. Τα διδάγματα που αντλούνται από πραγματικά γεγονότα και τακτικές ασκήσεις προσομοίωσης για τη δοκιμή υφιστάμενων διαδικασιών παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες που συμβάλλουν στη βελτίωση και προσαρμογή των δραστηριοτήτων προετοιμασίας.

Ορισμένες απειλές είναι μακροπρόθεσμες και απαιτούν συγκεκριμένες και στοχευμένες δράσεις. Η μικροβιακή αντοχή αποτελεί ένα πολύ σημαντικό και αυξανόμενο πρόβλημα για τη δημόσια υγεία που απαιτεί επαρκές επίπεδο ετοιμότητας και αντίδρασης. Οι επιδημικές κρίσεις, όπως ο HIV/AIDS, η ιογενής ηπατίτιδα και η φυματίωση απαιτούν επίσης ιδιαίτερη, συντονισμένη και μακροπρόθεσμη προσοχή. Το ίδιο ισχύει για την ετοιμότητα σε περιπτώσεις τρομοκρατικών επιθέσεων, υβριδικών απειλών και κάθε μορφής ανθρωπογενούς απειλής κατά των πολιτών.

Διασυνοριακή δράση της ΕΕ

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θεσπίσει νομοθεσία προκειμένου να εξασφαλίσει τη συντονισμένη αντιμετώπιση διασυνοριακών υγειονομικών απειλών από λοιμώδη νοσήματα, χημικής, βιολογικής, περιβαλλοντικής και άγνωστης προέλευσης, που μεταδίδονται ακούσια ή εκούσια.

Με βάση τα διδάγματα που αντλήθηκαν από τον κορονοϊό, η πρόταση κανονισμού σχετικά με σοβαρές διασυνοριακές απειλές κατά της υγείας και την κατάργηση της απόφασης αριθ. 1082/2013/ΕΕ θα διαμορφώσει μια ισχυρότερη εντολή για συντονισμό σε επίπεδο ΕΕ. Η κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης στην ΕΕ θα μπορούσε να οδηγήσει στην ενίσχυση του συντονισμού και να επιτρέψει την ανάπτυξη, την αποθήκευση και την προμήθεια προϊόντων σχετικών με την κρίση.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και οι οργανισμοί της ΕΕ, ιδίως το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (ECDC), θα υποβάλλουν τακτικά σε δοκιμές και ελέγχους τα σχέδια ετοιμότητας για την αντιμετώπιση πανδημιών σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα κοινοποιεί τα σχετικά αποτελέσματα στις χώρες της ΕΕ και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Το ECDC θα δημιουργήσει επίσης ένα ενισχυμένο και ολοκληρωμένο σύστημα επιτήρησης σε επίπεδο ΕΕ, με χρήση της τεχνητής νοημοσύνης και άλλων προηγμένων τεχνολογικών μέσων

Οι χώρες της ΕΕ θα κληθούν να αναβαθμίσουν την υποβολή εκθέσεων σχετικά με τους δείκτες των συστημάτων υγείας (π.χ. διαθεσιμότητα νοσοκομειακών κλινών, δυναμικότητα εξειδικευμένης θεραπείας και εντατικής θεραπείας, αριθμός ιατρικώς καταρτισμένου προσωπικού).

Ευρωπαϊκή Αρχή Ετοιμότητας και Αντιμετώπισης Καταστάσεων Έκτακτης Υγειονομικής Ανάγκης

Η νέα Ευρωπαϊκή Αρχή Ετοιμότητας και Αντιμετώπισης Καταστάσεων Έκτακτης Υγειονομικής Ανάγκης (HERA) θα δώσει ώθηση στην ικανότητα της Ευρώπης να προλαμβάνει, να ανιχνεύει και να αντααποκρίνεται με ταχύτητα σε διασυνοριακές καταστάσεις έκτακτης υγειονομικής ανάγκης. Αποστολή της θα είναι η ενίσχυση του συντονισμού στον τομέα της υγειονομικής ασφάλειας εντός της ΕΕ ώστε να εξασφαλίσει την ανάπτυξη, τη μεταποίηση, την προμήθεια και τη δίκαιη διάθεση κρίσιμων ιατρικών αντιμέτρων, όπως και η συμβολή στην ενίσχυση της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής για την ετοιμότητα και την αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης υγειονομικής ανάγκης.

Η HERA θα διαθέτει διαφορετικές μεθόδους λειτουργίας κατά τις φάσεις ετοιμότητας και κρίσης. Στη φάση ετοιμότητας η HERA θα κατευθύνει τις επενδύσεις και τις δράσεις που αναλαμβάνονται με σκοπό την ενίσχυση της πρόληψης, της ετοιμότητας και της προετοιμασίας για νέες καταστάσεις έκτακτης υγειονομικής ανάγκης. Στη φάση της κρίσης η HERA θα είναι σε θέση να αξιοποιεί ισχυρότερες αρμοδιότητες για την ταχεία λήψη αποφάσεων και την εφαρμογή έκτακτων μέτρων.

Ενίσχυση του ECDC και του EMA

Η εντολή του ECDC θα ενισχυθεί ώστε το Κέντρο να μπορεί να στηρίζει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τις χώρες της ΕΕ στην εκτέλεση των νέων καθηκόντων που περιγράφονται παραπάνω, ιδίως όσον αφορά τα εξής:

• επιδημιολογική επιτήρηση μέσω ολοκληρωμένων συστημάτων που επιτρέπουν την επιτήρηση σε πραγματικό χρόνο
• σχεδιασμός της ετοιμότητας και της αντιμετώπισης, της υποβολής εκθέσεων και του ελέγχου
• πρόβλεψη μη δεσμευτικών συστάσεων και επιλογών για τη διαχείριση κινδύνου
• ικανότητα κινητοποίησης και ανάπτυξης των ενωσιακών ομάδων παροχής βοήθειας σε περίπτωση επιδημικής έξαρσης με στόχο τη στήριξη της αντίδρασης των κρατών μελών σε τοπικό επίπεδο
• δημιουργία δικτύου εργαστηρίων αναφοράς της ΕΕ και δικτύου για τις ουσίες ανθρώπινης προέλευσης

Η εντολή του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων θα ενισχυθεί προκειμένου να διασφαλιστεί ότι ο Οργανισμός θα διαθέτει τα κατάλληλα μέσα για να διευκολύνει τη συντονισμένη αντιμετώπιση τέτοιων κρίσεων σε ενωσιακό επίπεδο, με τους εξής τρόπους:

• παρακολούθηση και μετριασμός του κινδύνου έλλειψης κρίσιμων φαρμάκων και ιατροτεχνολογικών προϊόντων
• παροχή επιστημονικών συμβουλών για φάρμακα που ενδέχεται να έχουν τη δυνατότητα να θεραπεύσουν, να προλάβουν ή να οδηγήσουν στη διάγνωση των ασθενειών που προκαλούν τις κρίσεις αυτές
• συντονισμός μελετών για την παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας και της ασφάλειας των εμβολίων
• συντονισμός κλινικών δοκιμών

Απόφαση για τις διασυνοριακές απειλές κατά της υγείας

Σημαντικό ορόσημο για την οικοδόμηση ενός συνεκτικού και ισχυρού πλαισίου υγειονομικής ασφάλειας της ΕΕ ήταν η έκδοση της απόφασης αριθ. 1082/2013 σχετικά με σοβαρές διασυνοριακές απειλές κατά της υγείας που αποσκοπεί στη βελτίωση της ετοιμότητας και στην ενίσχυση της ικανότητας για συντονισμένη αντίδραση σε υγειονομικές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης σε ολόκληρη την ΕΕ.

Η νομοθεσία αυτή αποτέλεσε σημαντικό βήμα για τη βελτίωση της υγειονομικής ασφάλειας στην ΕΕ και παρείχε το νομικό πλαίσιο για τη συνεργασία της ΕΕ στον τομέα αυτό έως ότου εγκριθούν οι νέες προτάσεις. Στηρίζει τα κράτη μέλη της ΕΕ στην καταπολέμηση των διασυνοριακών απειλών και συμβάλλει στην προστασία των πολιτών από πιθανές μελλοντικές πανδημίες και σοβαρές διασυνοριακές απειλές κατά της υγείας με τους εξής τρόπους:

• ενίσχυση της ικανότητας σχεδιασμού της ετοιμότητας σε επίπεδο ΕΕ με την προώθηση του συντονισμού και της ανταλλαγής πληροφοριών καθώς και βέλτιστων πρακτικών σχετικά με τον εθνικό σχεδιασμό της ετοιμότητας
• λειτουργία συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης για την κοινοποίηση σοβαρών διασυνοριακών απειλών κατά της υγείας που απαιτούν συντονισμένη αντίδραση σε επίπεδο Ένωσης —σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης και αντίδρασης της ΕΕ
• βελτίωση της εκτίμησης των κινδύνων και της διαχείρισης των διασυνοριακών απειλών κατά της υγείας
• θέσπιση των αναγκαίων ρυθμίσεων για την ανάπτυξη και την εφαρμογή μηχανισμού κοινής προμήθειας ιατρικών αντιμέτρων, καθώς και των σχετικών μηχανισμών υλοποίησης
• ενίσχυση του συντονισμού της αντίδρασης σε επίπεδο ΕΕ με την παροχή σαφούς νομικής εντολής στην επιτροπή υγειονομικής ασφάλειας να συντονίζει, αφενός, τις εθνικές αντιδράσεις σε σοβαρές διασυνοριακές απειλές κατά της υγείας και, αφετέρου, την επικοινωνία σε καταστάσεις κινδύνου και κρίσης με σκοπό τη συνεπή και συντονισμένη ενημέρωση του κοινού και των επαγγελματιών του τομέα της υγείας
• προώθηση της διεθνούς συνεργασίας και της παγκόσμιας δράσης