Besmettelijke ziekten kunnen zich snel verspreiden als er niet tijdig wordt opgetreden. In geval van een grensoverschrijdende uitbraak moet de respons snel, doelgericht en gecoördineerd zijn. Ook chemische gevaren of milieurampen (bijvoorbeeld vulkaanuitbarstingen) kunnen snel de grenzen van één land overschrijden of de nationale responscapaciteit overdrijven.
De rol van de EU bij het beheersen van gezondheidscrises bestaat voornamelijk in de coördinatie van de respons. Specifieke volksgezondheidsmaatregelen blijven daarbij een bevoegdheid van de nationale regeringen, rekening houdend met factoren zoals de nationale epidemiologische situatie, de sociale structuur en de capaciteit van het nationale gezondheidsstelsel.
De Commissie werkt nauw samen met de EU-landen om ervoor te zorgen dat die op samenhangende en goed gecoördineerde wijze reageren. De Commissie kan ook EU-instrumenten voor rechtstreekse steun aan de lidstaten inzetten, zoals gezamenlijke aanbestedingen.
De huidige coronapandemie is een ernstige gezondheidscrisis die een uitgebreide gecoördineerde respons op EU-niveau vereist. Een eerder voorbeeld van de EU-coördinatie in actie is de uitbraak van het ebolavirus in West-Afrika.
Gezondheidsbeveiligingscomité
De snelle reactie op ernstige grensoverschrijdende bedreigingen van de gezondheid wordt gecoördineerd door het Gezondheidsbeveiligingscomité (HSC, Health Security Committee). Dit is een belangrijk forum voor de uitwisseling van informatie over de maatregelen van alle EU-landen en het bepaalt samen met de Europese Commissie wat moet worden ondernomen op het gebied van paraatheid, planning en risico- en crisiscommunicatie en -respons.
Het Gezondheidsbeveiligingscomité bestaat uit vertegenwoordigers van de gezondheidsautoriteiten van de EU-landen. Vertegenwoordigers van de kandidaat-lidstaten en potentiële kandidaat-lidstaten nemen als waarnemers deel. Voor vergaderingen van het Gezondheidsbeveiligingscomité over COVID-19 worden ook landen zoals het VK, Zwitserland en Oekraïne uitgenodigd met het oog op een nauwere samenwerking.
Het HSC komt regelmatig bijeen en vaker wanneer de situatie dat vereist, op verzoek van de Commissie of van een EU-land. Het wordt voorgezeten door de Commissie. Het Gezondheidsbeveiligingscomité heeft sinds het begin van de coronapandemie regelmatig vergaderd.
Wanneer een EU-land maatregelen tegen een ernstige grensoverschrijdende bedreiging van de volksgezondheid overweegt, moet het de andere EU-landen en de Europese Commissie van tevoren informeren over wat deze inhouden en wat het doel en toepassingsgebied ervan is, tenzij het voor de bescherming van de volksgezondheid noodzakelijk is de maatregelen onmiddellijk te nemen.
Vertegenwoordigers van de nationale gezondheidsdiensten stemmen binnen het Gezondheidsbeveiligingscomité, in overleg met de Commissie, af:
- wat er op nationaal niveau moeten worden gedaan
- hoe er met de bevolking en de gezondheidswerkers zal worden gecommuniceerd over de risico's en de crisis, gelet op de nationale behoeften en kenmerken
Als een ernstige grensoverschrijdende gezondheidsbedreiging de nationale reactiecapaciteit ver te boven gaat, kan een getroffen EU-land de overige EU-landen vragen om hulp vragen via het EU-mechanisme voor civiele bescherming.
Farmaceutische procedures tijdens een pandemie
In geval van een pandemie of een andere zeer ernstige bedreiging van de volksgezondheid in de EU, kan de Europese Commissie een gezondheidsnoodsituatie afkondigen, waardoor speciale bepalingen in de farmaceutische wetgeving van de EU van kracht worden, zodat sneller vergunningen kunnen worden verleend om geneesmiddelen in de handel te brengen. Zij kan ook besluiten tot een versnelde procedure voor de goedkeuring van vaccins tegen pandemische griep.
De Europese Commissie staat permanent in contact met belangrijke partners zoals het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding (ECDC), het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) en de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).
Risico- en crisiscommunicatie
Duidelijke en efficiënte voorlichting en goede communicatie met de bevolking en gezondheidswerkers zijn essentiële onderdelen van de crisisrespons op nationaal niveau.
De EU ondersteunt de lidstaten bij hun risicocommunicatie in geval van uitbraken, maar legt geen geharmoniseerde inhoud op. In plaats daarvan bestaat de rol van de Commissie erin te zorgen voor coördinatie tussen de lidstaten, zodat de communicatie met de bevolking en de gezondheidswerkers coherent en consistent verloopt.
Netwerk van voorlichters
Het Gezondheidsbeveiligingscomité heeft een voorlichtingsnetwerk opgezet, een subgroep van risicodeskundigen van de EU-landen, de Commissie en de EU-agentschappen die de leiding kunnen nemen bij de communicatie over een gezondheidscrisis.
Dit netwerk bevordert de samenwerking:
- tijdens een crisis, door een vlottere uitwisseling van informatie van meet af aan en de coördinatie van nationale strategieën en overheidsmededelingen om ervoor te zorgen dat deze consistent en coherent zijn, en toch afgestemd blijven op de nationale omstandigheden
- op langere termijn, door de uitwisseling van goede werkmethoden bij de communicatie over gezondheidsrisico’s en crisissituaties en aanbevelingen voor preventieve maatregelen
Technische werkgroep diagnostische COVID-19-tests
In het kader van de coronapandemie heeft het Gezondheidsbeveiligingscomité in mei 2021 een technische werkgroep inzake diagnostische tests voor COVID-19 opgericht, bestaande uit deskundigen uit de 27 EU-landen en Noorwegen, vertegenwoordigers van het directoraat-generaal Gezondheid en Voedselveiligheid, het Gemeenschappelijk Centrum voor onderzoek en het ECDC.
De technische werkgroep zal met name spreken over:
- voorstellen voor bijwerking van de gemeenschappelijke EU-lijst van snelle antigeentests, waarover het HSC overeenstemming moet bereiken
- een geharmoniseerd protocol, met gemeenschappelijke criteria, voor onafhankelijke valideringsstudies ter beoordeling van de klinische prestaties van snelle antigeentests
Meer informatie over de technische werkgroep en haar activiteiten.
