Ενώ η μεταμόσχευση οργάνων χρησιμοποιείται ολοένα και περισσότερο ως ιατρική θεραπεία, ο κύριος λόγος για την περιορισμένη χρήση της παραμένει η έλλειψη διαθέσιμων οργάνων.
Τα νεφρά είναι το όργανο που χρησιμοποιείται συχνότερα σε μεταμοσχεύσεις και βοηθά τους ασθενείς με νεφρική ανεπάρκεια τελικού σταδίου. Άλλα όργανα που χρησιμοποιούνται συχνά σε μεταμοσχεύσεις είναι το συκώτι, οι πνεύμονες και η καρδιά. Μπορεί επίσης να γίνει μεταμόσχευση του λεπτού εντέρου και του παγκρέατος ενώ νέα είδη μεταμοσχεύσεων οργάνων αναπτύσσονται συνεχώς.
Μπορεί να γίνει δωρεά όλων των οργάνων μετά το θάνατο, ενώ οι ζώντες δότες μπορούν να δωρίσουν ένα νεφρό καθώς και ένα μέρος του ήπατος τους.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρέχει χρηματοδότηση για δράσεις στον τομέα των ουσιών ανθρώπινης προέλευσης (SoHO), ιδίως με τη μορφή έργων ή κοινών δράσεων με τις εθνικές αρχές. Οι δράσεις αυτές αποσκοπούν στην επίτευξη των στόχων της ΕΕ για την ασφάλεια και την ποιότητα, καθώς επίσης και στην προώθηση άλλων πολιτικών προτεραιοτήτων, όπως η βελτίωση της διαθεσιμότητας των ουσιών ανθρώπινης προέλευσης (SOHO) ή η αποδοτικότητα των συστημάτων υγείας που στηρίζουν τη δωρεά και την προμήθεια οργάνων.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει στηρίξει τις εθνικές αρμόδιες αρχές (ΕΑΑ) διευκολύνοντας την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ τους, μεταξύ άλλων με καθοδήγηση από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (ECDC), ιδίως κατά τη διάρκεια της κρίσης COVID-19. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχεδιάζει περαιτέρω δράσεις για τη συνέχιση της παροχής στήριξης στον τομέα των οργάνων, κυρίως σε δύο διαστάσεις:
- Στήριξη των χωρών της ΕΕ και συμμόρφωση με την υποχρέωση υποβολής εκθέσεων που ορίζεται στην οδηγία.
- Στήριξη του τομέα μέσω επιχορηγήσεων του EU4Health και χρηματοδοτικής στήριξης σε φορείς εμπειρογνωμόνων.
Νομοθεσία
Το νομικό πλαίσιο που διέπει τα πρότυπα για τη μεταμόσχευση οργάνων καθορίζεται στην οδηγία 2010/53/ΕΕ, η οποία αναφέρεται και ως ευρωπαϊκή οδηγία για τη μεταμόσχευση οργάνων.
Η οδηγία καθορίζει τα πρότυπα ποιότητας και ασφάλειας των ανθρώπινων οργάνων. Καλύπτει όλα τα στάδια της διαδικασίας μεταμόσχευσης από τη δωρεά, την προμήθεια, τον έλεγχο, την επεξεργασία έως και τη διανομή.
Για την εφαρμογή αυτής της βασικής πράξης, η Επιτροπή πρότεινε και εξέδωσε, σε στενή συνεργασία με τις εθνικές αρχές της ΕΕ, την οδηγία 2012/25/ΕΕ της Επιτροπής για τη θέσπιση διαδικασιών ενημέρωσης σχετικά με την ανταλλαγή, μεταξύ των κρατών μελών, ανθρώπινων οργάνων που προορίζονται για μεταμόσχευση
Η πρόταση της Επιτροπής σχετικά με την οδηγία για τη μεταμόσχευση οργάνων συνοδευόταν από εκτίμηση επιπτώσεων. Το ψήφισμα 2007/2210, τα συμπεράσματα του Συμβουλίου 15332/07 SAN σχετικά με τη δωρεά και τη μεταμόσχευση οργάνων, η ανακοίνωση της Επιτροπής COM (2007) 275 και η διαβούλευση σχετικά με τη δωρεά και μεταμόσχευση οργάνων αποτελούν τη βάση της ισχύουσας νομοθεσίας.
Κατευθυντήριες γραμμές
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνεργάζεται στενά με εξειδικευμένα όργανα, όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης (ΣτΕ) και το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (ECDC), για την εκπόνηση πρακτικών κατευθυντήριων γραμμών που θα βοηθήσουν τα κέντρα μεταμόσχευσης και τους οργανισμούς προμήθειας στην εφαρμογή αυτού του δεσμευτικού νομοθετικού πλαισίου.
- Το Συμβούλιο της Ευρώπης (ΣτΕ) αναθεωρεί και ενημερώνει τακτικά τις τεχνικές απαιτήσεις του Οδηγού για την ποιότητα και την ασφάλεια των ανθρώπινων οργάνων για μεταμόσχευση. Επιπλέον, έχει δημοσιεύσει σύσταση σχετικά με το παράνομο εμπόριο οργάνων.
- Το ECDC εκπονεί εκτιμήσεις κινδύνου και σχέδια ετοιμότητας σε περίπτωση που επιδημικές εξάρσεις μπορεί να έχουν επιπτώσεις στο αίμα, τους ιστούς, τα κύτταρα και τα όργανα. Οι τελευταίες δημοσιεύσεις του ECDC:
- Έμπολα
- Ηπατίτιδα Α
- Ιός του Δυτικού Νείλου
- Ζίκα
Συντονισμός και εφαρμογή
Οι εθνικές αρμόδιες αρχές είναι υπεύθυνες για την εφαρμογή των απαιτήσεων που ορίζει η νομοθεσία της ΕΕ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πραγματοποιεί τακτικές συναντήσεις με τις αρχές αυτές, με σκοπό τη διευκόλυνση της επικοινωνίας και της ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών, καθώς και τη διαμόρφωση κοινής αντίληψης σχετικά με την εφαρμογή των οδηγιών.
Βασίζεται σε περιοδικές έρευνες που διεξάγονται από τις αρμόδιες αρχές για να εκπονήσει εκθέσεις σχετικά με την πρόοδο εφαρμογής της νομοθεσίας.
Όταν συντρέχει λόγος, οι εθνικές αρμόδιες αρχές της ΕΕ εκδίδουν δήλωση για ένα ζήτημα κοινού ενδιαφέροντος ή ανησυχίας:
- Δήλωση σχετικά με τη δωρεά και τη μεταμόσχευση οργάνων και την πανδημία COVID-19
- Δήλωση σχετικά με προτεινόμενο σχέδιο για την ανταλλαγή νεφρών σε παγκόσμιο επίπεδο
Σχέδιο δράσης
Ευρωπαϊκό σχέδιο δράσης σχετικά με τη δωρεά και τη μεταμόσχευση οργάνων (2009-2015): Η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών βοηθά τις χώρες της ΕΕ να αντιμετωπίσουν την έλλειψη οργάνων, να ενισχύσουν τα συστήματα μεταμόσχευσης και να βελτιώσουν την ποιότητα και την ασφάλεια των σχετικών προϊόντων. Το σχέδιο δράσης χάραξε κοινές κατευθύνσεις για τις χώρες της ΕΕ, ώστε να ενισχυθούν οι δραστηριότητες μεταμόσχευσης σε εθνικό επίπεδο, και αποτέλεσε τη βάση για πολλές δράσεις χρηματοδοτούμενες από την ΕΕ. Κατά τη διάρκεια της περιόδου εφαρμογής του, 2009-2015, οι χώρες της ΕΕ πραγματοποίησαν 4.600 επιπλέον μεταμοσχεύσεις ετησίως.
