Μετάβαση στο κύριο περιεχόμενο
Public Health

Ψυχική υγεία

Ολοκληρωμένη προσέγγιση της ψυχικής υγείας

Η ψυχική υγεία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της υγείας. Αποτελεί προτεραιότητα για την Επιτροπή, η οποία έχει στηρίξει δράσεις και έργα τα τελευταία 25 χρόνια που βελτιώνουν την ψυχική υγεία των ανθρώπων στην ΕΕ και πέραν αυτής.

Στην ομιλία της για την κατάσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2022, η πρόεδρος της Επιτροπής κ. Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ανακοίνωσε την πρόθεση της Επιτροπής να παρουσιάσει μια νέα πρωτοβουλία για την ψυχική υγεία το 2023.

Στις 7 Ιουνίου 2023 η Επιτροπή εξέδωσε την ανακοίνωση για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση της ψυχικής υγείας, η οποία θα βοηθήσει τα κράτη μέλη και τα ενδιαφερόμενα μέρη να αναλάβουν ταχεία δράση για την αντιμετώπιση των προκλήσεων στον τομέα της ψυχικής υγείας.

Η ανακοίνωση αποτελεί σημείο εκκίνησης για μια νέα προσέγγιση. Μετά από εκτενείς διαβουλεύσεις με τα κράτη μέλη, τα ενδιαφερόμενα μέρη και τους πολίτες, αναπτύχθηκε μια ολοκληρωμένη, προσανατολισμένη στην πρόληψη και πολυσυμμετοχική προσέγγιση της ψυχικής υγείας.

Η νέα προσέγγιση αναγνωρίζει ότι η ψυχική υγεία δεν περιορίζεται μόνο στην υγεία, αλλά αφορά σε μεγάλο βαθμό τομείς όπως η εκπαίδευση, η ψηφιοποίηση, η απασχόληση, η έρευνα, η αστική ανάπτυξη, το περιβάλλον και το κλίμα.

Η πρωτοβουλία βασίζεται σε υφιστάμενες πολιτικές, προσεγγίσεις και δράσεις. Οι 20 εμβληματικές πρωτοβουλίες της ανακοίνωσης — με τον προσδιορισμό ευκαιριών χρηματοδότησης αξίας 1,23 δισ. EUR — θα στηρίξουν άμεσα και έμμεσα τα κράτη μέλη στην επίτευξη μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης για την ψυχική υγεία.

Η κατάσταση της ψυχικής υγείας στην Ευρώπη

Ανησυχίες, άγχος και αισθήματα κατάθλιψης που προκαλούνται από τις καταστροφικές επιπτώσεις της πανδημίας, τον επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, την κλιματική κρίση, την ανεργία και το αυξανόμενο κόστος διαβίωσης, τις πιέσεις του ψηφιακού περιβάλλοντος και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όλα αυτά έχουν επιδεινώσει τα ήδη χαμηλά επίπεδα ψυχικής υγείας, ιδίως για τα παιδιά και τους νέους.

Στην έκθεση «Υγεία με μια ματιά: Ευρώπη 2018» επισημάνθηκε ότι τα προβλήματα ψυχικής υγείας επηρεάζουν περίπου 84 εκατομμύρια άτομα σε ολόκληρη την ΕΕ. Πέρα από την προσωπική οδύνη, τα προβλήματα ψυχικής υγείας έχουν οικονομικές επιπτώσεις στην κοινωνία μας. Εκτιμάται ότι το συνολικό κόστος των προβλημάτων ψυχικής υγείας υπερβαίνει το 4 % του ΑΕΠ (πάνω από 600 δισ. EUR) στις 27 χώρες της ΕΕ και στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Η έκθεση του 2022 «Η υγεία με μια ματιά» έδειξε ότι σχεδόν ένας στους δύο νέους Ευρωπαίους αναφέρει ότι δεν καλύπτονται οι ανάγκες περίθαλψης όσον αφορά την ψυχική υγεία, ενώ το ποσοστό των νέων που αναφέρουν συμπτώματα κατάθλιψης σε αρκετές χώρες της ΕΕ υπερδιπλασιάστηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας. 

Παρόλο που πολλές χώρες έχουν εφαρμόσει μέτρα για την προστασία και τη φροντίδα της ψυχικής υγείας των νέων, το μέγεθος των σημερινών επιπτώσεων απαιτεί περαιτέρω δράση πρόληψης ώστε η πανδημία να μην αφήσει μόνιμα σημάδια σε αυτή τη γενιά. Αυτό απαιτεί μετατόπιση των προτεραιοτήτων προς την πρόληψη: αντιμετώπιση των συμπεριφορικών παραγόντων κινδύνου και των κοινωνικών, περιβαλλοντικών και εμπορικών καθοριστικών παραγόντων και ανάληψη πιο φιλόδοξων δράσεων για την προαγωγή της ψυχικής υγείας και την πρόληψη της κακής ψυχικής υγείας.

Επισκόπηση των δράσεων για την ψυχική υγεία

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εργάζεται εδώ και καιρό για τη βελτίωση της ψυχικής υγείας του πληθυσμού, όπως προκύπτει από την επισκόπηση των προηγούμενων δραστηριοτήτων της.

Επισκόπηση των τρεχόντων έργων:

1. Βέλτιστες πρακτικές

Η Επιτροπή στηρίζει τα κράτη μέλη στη μεταφορά βέλτιστων πρακτικών. Για τον σκοπό αυτό, δημιουργήθηκε μια πύλη βέλτιστων πρακτικών ως αποθετήριο για τη διευκόλυνση της συλλογής και της ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών και της εφαρμογής τους στην ΕΕ.

Το 2018 τα κράτη μέλη της ΕΕ έδωσαν προτεραιότητα στην ψυχική υγεία ως πεδίο εφαρμογής βέλτιστων πρακτικών. Τον Μάιο του 2019 παρουσιάστηκε μια επιλογή βέλτιστων πρακτικών σε κράτη μέλη της ΕΕ τα οποία στη συνέχεια τις κατέταξαν ανάλογα με τον βαθμό συνάφειάς τους με τις εθνικές τους προτεραιότητες. Οι τρεις πρακτικές που έλαβαν την υψηλότερη κατάταξη εφαρμόζονται με χρηματοδοτική στήριξη μέσω του ετήσιου προγράμματος εργασίας για το 2020 του τρίτου προγράμματος της ΕΕ για την υγεία. Οι πρακτικές είναι τα εξής:

  • μεταρρύθμιση του συστήματος ψυχικής υγείας με έμφαση στην ενίσχυση των υπηρεσιών με επίκεντρο τον ασθενή που παρέχονται σε επίπεδο κοινότητας, όπως αναπτύχθηκε στο Βέλγιο
  • πολυεπίπεδο εθνικό πρόγραμμα πρόληψης των αυτοκτονιών, που αναπτύχθηκε στην Αυστρία
  • πρόγραμμα σταδιακής παρέμβασης για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης, που αναπτύχθηκε μέσω ευρωπαϊκής συνεργασίας

Οι σχετικές εργασίες ξεκίνησαν το 2021 με την κοινή δράση ImpleMENTAL που εφαρμόζει (στοιχεία από) τη μεταρρύθμιση του βελγικού συστήματος ψυχικής υγείας, καθώς και το αυστριακό πρόγραμμα πρόληψης αυτοκτονιών. Στη δράση αυτή συμμετέχουν συνολικά 21 κράτη μέλη με χρηματοδοτική συνεισφορά ύψους 5,4 εκατ. EUR. Η παρέμβαση για την κατάθλιψη υλοποιείται μέσω του έργου Best της Ευρωπαϊκής Συμμαχίας κατά της Κατάθλιψης, στο οποίο συμμετέχουν 10 κράτη μέλη, με χρηματοδοτική συνεισφορά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ύψους 1,6 εκατ. EUR.

Το περιφερειακό γραφείο του ΠΟΥ για την Ευρώπη στηρίζει τις προσπάθειες της κοινής δράσης ImpleMENTAL όσον αφορά την κατάρτιση και την ανάπτυξη ικανοτήτων, μέσω συμφωνίας συνεισφοράς ύψους 1 εκατ. EUR στο πλαίσιο του προγράμματος εργασίας για το 2022 του προγράμματος EU4Health (Η ΕΕ για την υγεία).

Τον Ιούνιο του 2023 θα δρομολογηθεί πρόσκληση για βέλτιστες και ελπιδοφόρες πρακτικές στον τομέα της ψυχικής υγείας. Με τον τρόπο αυτό θα υποστηριχθεί επίσης η υλοποίηση των δράσεων που προσδιορίζονται στην ανακοίνωση για την ψυχική υγεία. Η πρόσκληση θα είναι διαθέσιμη εδώ.

2. Πρωτοβουλία «Υγιέστεροι μαζί»

Μια τέτοια ολοκληρωμένη προσέγγιση για την ψυχική υγεία υποστηρίζεται από την πρωτοβουλία «Υγιέστεροι μαζί» — πρωτοβουλία της Επιτροπής για τα μη μεταδοτικά νοσήματα που παρουσιάστηκε τον Ιούνιο του 2022. Η πρωτοβουλία αυτή στηρίζει τα κράτη μέλη της ΕΕ στον προσδιορισμό και την εφαρμογή αποτελεσματικών πολιτικών και δράσεων για τη μείωση της επιβάρυνσης από τα σημαντικότερα μη μεταδοτικά νοσήματα (NCDs) και για τη βελτίωση της υγείας και της ευεξίας των πολιτών, μειώνοντας παράλληλα τις ανισότητες στον τομέα της υγείας.

Οι «Ψυχικές και νευρολογικές διαταραχές» αποτελούν έναν από τους πέντε βασικούς άξονες που εξετάζονται από την παρούσα πρωτοβουλία. Σε συνέχεια μιας διαδικασίας συνδημιουργίας με τα κράτη μέλη της ΕΕ και τα ενδιαφερόμενα μέρη, η πρωτοβουλία στηρίζει την υλοποίηση δράσεων υψηλού αντικτύπου σε ολόκληρο το φάσμα, από την ενθάρρυνση της ευεξίας και της προορατικής πρόληψης έως την κοινωνική ένταξη των ατόμων με μακροχρόνιες παθήσεις. Οι εργασίες της πρωτοβουλίας για την ψυχική υγεία θα επικεντρωθούν σε τέσσερις τομείς προτεραιότητας:

  • Στήριξη ευνοϊκών συνθηκών για την ψυχική υγεία και αύξηση της ανθεκτικότητας, ενσωματώνοντας την πτυχή της ψυχικής υγείας σε όλες τις πολιτικές
  • Προώθηση της ψυχικής ευεξίας και πρόληψη των διαταραχών της ψυχικής υγείας
  • Βελτίωση της έγκαιρης και ισότιμης πρόσβασης σε υψηλής ποιότητας υπηρεσίες ψυχικής υγείας
  • Προάσπιση των δικαιωμάτων, ενίσχυση της κοινωνικής ένταξης και αντιμετώπιση του στιγματισμού που συνδέεται με τα προβλήματα ψυχικής υγείας

Η δράση στους τομείς αυτούς βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη και θα συνεχιστεί έως το 2027.

3. Ανάπτυξη ικανοτήτων

Παράλληλα με την ανακοίνωση για την ψυχική υγεία, η Επιτροπή δρομολόγησε σχέδια με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας και τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης για την παροχή εξατομικευμένης στήριξης σε κάθε κράτος μέλος της ΕΕ μέσω τεχνικής βοήθειας και ανάπτυξης ικανοτήτων για τη μεταφορά και την εφαρμογή βέλτιστων πρακτικών στον τομέα της ψυχικής υγείας.

Χρηματοδότηση έργων ψυχικής υγείας

Η Επιτροπή παρέχει χρηματοδοτική στήριξη στο πλαίσιο των ετήσιων προγραμμάτων εργασίας του EU4Health στα κράτη μέλη και στα ενδιαφερόμενα μέρη για την υλοποίηση δραστηριοτήτων πρόληψης και διαχείρισης της ψυχικής υγείας. Περισσότερα από 30 εκατ. EUR έχουν ήδη διατεθεί για έργα που αφορούν πτυχές της ψυχικής υγείας στο πλαίσιο της δημόσιας υγείας κατά την τελευταία τριετία, συμπεριλαμβανομένης της μεταρρύθμισης του συστήματος ψυχικής υγείας.

Στις 22 Νοεμβρίου 2022 εγκρίθηκε το πρόγραμμα εργασίας EU4Health για το 2023, το οποίο θα συνεχίσει να παρέχει στήριξη για την προώθηση της ψυχικής υγείας και την πρόληψη των προβλημάτων ψυχικής υγείας. Στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος εργασίας θα διατεθούν πάνω από 18 εκατ. ευρώ:  

  • 6 εκατ. ευρώ στις αρχές των κρατών μελών για τη συνεργασία σε μια κοινή δράση με σκοπό την αντιμετώπιση των προκλήσεων στον τομέα της ψυχικής υγείας,
  • 2,36 εκατ. ευρώ για τα ενδιαφερόμενα μέρη για τη στήριξη έργων που σχετίζονται με την προαγωγή της ψυχικής υγείας, την πρόληψη και τη διαχείριση των προβλημάτων ψυχικής υγείας.
  • Και οι δύο δράσεις θα στοχεύουν ιδιαίτερα ευάλωτες ομάδες, όπως οι μετανάστες, οι πρόσφυγες, οι Ρομά και τα άτομα που έχουν εκτοπιστεί από την Ουκρανία.
  • 10 εκατ. ευρώ διατέθηκαν για
    • έργα που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση των προκλήσεων ψυχικής υγείας των καρκινοπαθών και των επιζώντων, καθώς και των φροντιστών και των οικογενειών τους, και
    • την ανάπτυξη ενός ευρωπαϊκού κώδικα ψυχικής υγείας που θα ενδυναμώσει τους πολίτες, θα συμβάλει στην ευαισθητοποίηση σχετικά με την ψυχική υγεία και θα βελτιώσει τις γνώσεις σε θέματα υγείας.

Διακυβέρνηση

Η Επιτροπή συνεργάζεται στενά με τα κράτη μέλη και τα ενδιαφερόμενα μέρη για την προώθηση της καλής ψυχικής υγείας και την πρόληψη της κακής ψυχικής υγείας.

Η συνεργασία και οι ανταλλαγές με τα κράτη μέλη πραγματοποιούνται στο πλαίσιο της υποομάδας για την ψυχική υγεία της ομάδας εμπειρογνωμόνων για τη δημόσια υγεία. Τα μέλη της έχουν υποστηρίξει σθεναρά δράσεις για την ψυχική υγεία με προστιθέμενη αξία για την ΕΕ.

Η στήριξη και ο συντονισμός της Επιτροπής θα τα βοηθήσει να μειώσουν τον ανθρώπινο πόνο, να βελτιώσουν την ανθεκτικότητα και τη βιωσιμότητα των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης και κοινωνικής πρόνοιας, να μειώσουν το κόστος για τις οικονομίες και τις κοινωνίες και να συμβάλουν στην οικοδόμηση και τη διασφάλιση υγιούς εργατικού δυναμικού. Αυτό θα μας βοηθήσει να επιτύχουμε τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών και τους Στόχους του ΠΟΥ για τις μη μεταδοτικές νόσους.

Η τακτική αλληλεπίδραση και συνεργασία με όλα τα βασικά ενδιαφερόμενα μέρη θα πραγματοποιηθεί μέσω ειδικού δικτύου για την ψυχική υγεία στην πλατφόρμα για την πολιτική υγείας της ΕΕ.

Στήριξη της Ουκρανίας — ψυχική υγεία των εκτοπισθέντων και των προσφύγων

Οι πρόσφυγες και οι εκτοπισθέντες, ιδίως όσοι προσπαθούν να ξεφύγουν από τον πόλεμο — όπως οι εκτοπισμένοι από την Ουκρανία — χρειάζονται στήριξη ψυχικής υγείας και έγκαιρες αντιδράσεις για τη μείωση της ψυχολογικής οδύνης.

Η Επιτροπή έχει κινητοποιήσει 30 εκατ. EUR από το πρόγραμμα EU4Health για να βοηθήσει τα άτομα που εγκαταλείπουν την Ουκρανία και έχουν επείγουσα ανάγκη στήριξης της ψυχικής υγείας και μετατραυματικής υποστήριξης.

Πιο συγκεκριμένα, έχει υπογραφεί με τη Διεθνή Ομοσπονδία Ερυθρού Σταυρού συμφωνία για συνεισφορά ύψους 28,4 εκατ. EUR, η οποία θα βοηθήσει τα άτομα που εγκατέλειψαν την Ουκρανία να αντιμετωπίσουν τις τραυματικές εμπειρίες που βίωσαν και θα τους προσφέρει στήριξη της ψυχικής υγείας. Τα κράτη μέλη της ΕΕ στα οποία δραστηριοποιείται ο Ερυθρός Σταυρός είναι η Πολωνία, η Ουγγαρία, η Ρουμανία, η Τσεχία και η Σλοβακία.

Οι εκτοπισθέντες από την Ουκρανία αποτελούν επίσης το επίκεντρο πρόσκλησης υποβολής 4 προτάσεων ύψους 3 εκατ. EUR από μη κυβερνητικές οργανώσεις για βέλτιστες πρακτικές με σκοπό τη βελτίωση της ψυχικής υγείας και της ψυχολογικής ευεξίας των πληθυσμών μεταναστών και προσφύγων. Και τα τέσσερα έργα δρομολογήθηκαν το 2023.

Επιπλέον, η Επιτροπή προσφέρει σειρά διαδικτυακών μαθημάτων και άλλο εκπαιδευτικό υλικό σχετικά με την υγεία των μεταναστών μέσω των δικτυακών τόπων της εικονικής ακαδημίας του ECDC και του δικτύου «Μετανάστευση και υγεία»: κατάρτιση επαγγελματιών στην πλατφόρμα για την πολιτική υγείας.

Τα μαθήματα αυτά αναπτύχθηκαν με την υποστήριξη του τρίτου προγράμματος για την υγεία.

Το δίκτυο «Υποστήριξη της Ουκρανίας, των γειτονικών κρατών μελών της ΕΕ και της Μολδαβίας» στην πλατφόρμα για την πολιτική υγείας δημιουργήθηκε για να συνδυάσει τις προσπάθειες της κοινωνίας των πολιτών, των ομάδων ασθενών και των επαγγελματιών του τομέα της υγείας με σκοπό την κάλυψη των ιατρικών αναγκών της ουκρανικής κοινωνίας και των εκτοπισθέντων.

Ψυχική υγεία και COVID-19

Η πανδημία και οι συνέπειές της αύξησαν την επιβάρυνση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας.

Η έκθεση «Υγεία με μια ματιά: Ευρώπη 2020» επισήμανε ότι η πανδημία της COVID-19 και η επακόλουθη οικονομική κρίση προκάλεσαν αυξανόμενη επιβάρυνση στην ψυχική ευημερία των πολιτών, με στοιχεία που δείχνουν υψηλότερα ποσοστά στρες, άγχους και κατάθλιψης. Οι νέοι και τα άτομα που ανήκουν σε ομάδες χαμηλότερου εισοδήματος θεωρούνται ότι διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο. Οι διαταραχές στην υγειονομική περίθαλψη όσων πάσχουν από προϋπάρχουσες ψυχικές παθήσεις αποτελούν σημαντικό μέρος των αρνητικών επιπτώσεων της πανδημίας στην ψυχική υγεία.

Λίγους μήνες μετά την έναρξη της πανδημίας η υπηρεσία Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων δημιούργησε ένα ειδικό δίκτυο στην πλατφόρμα της για την πολιτική υγείας για οργανώσεις ενδιαφερόμενων μερών στον τομέα της υγείας και της κοινωνικής μέριμνας, με σκοπό την ανταλλαγή ειδικών πρακτικών και γνώσεων για την ψυχική υγεία που σχετίζονται με τη νόσο COVID-19. Το εικονικό αυτό δίκτυο, το οποίο συντονίζεται από την οργάνωση Mental Health Europe, εστιάζει στις ανάγκες των ευάλωτων ομάδων, όπως οι άστεγοι, τα άτομα με προϋπάρχουσες παθήσεις και οι ηλικιωμένοι. Ο διαδικτυακός χώρος διαθέτει επίσης εικονική βιβλιοθήκη.

Χρηματοδοτούνται δύο έργα (Mentality και Step in) για τη στήριξη της εφαρμογής βέλτιστων πρακτικών επιτόπου με άμεσο αντίκτυπο στην προσπάθεια αντιμετώπισης των προκλήσεων στον τομέα της ψυχικής υγείας κατά τη διάρκεια της νόσου COVID-19.

Το ετήσιο πρόγραμμα εργασίας EU4Health 2021 στηρίζει την εφαρμογή βέλτιστων πρακτικών επιτόπου με άμεσο αντίκτυπο στην προσπάθεια αντιμετώπισης των προκλήσεων στον τομέα της ψυχικής υγείας κατά τη διάρκεια της νόσου COVID-19 με χρηματοδοτική συνεισφορά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής συνολικού ύψους 750 000 EUR. Τα χρηματοδοτούμενα έργα αναμενόταν να ξεκινήσουν το φθινόπωρο του 2022.

Η Επιτροπή αντάμειψε πρωτοβουλίες σε επίπεδο κοινότητας για την άμβλυνση των επιπτώσεων της νόσου COVID-19 στην ψυχική υγεία μέσω του Ευρωπαϊκού Βραβείου Υγείας 2021. Η τελετή απονομής πραγματοποιήθηκε στις 4 Μαΐου 2022: οι πρωτοβουλίες που κέρδισαν βραβείο και εκείνες που προκρίθηκαν παρουσιάζονται σε φυλλάδιο για τις χρηματοδοτούμενες πρωτοβουλίες σχετικά με τον αντίκτυπο της νόσου COVID-19 στην ψυχική υγεία.